მერაბ კოსტავა – ბიოგრაფია

საქართველოს თავისუფლებისათვის მებრძოლი, ეროვნული მოძრაობის ლიდერი, ეროვნული გმირი მერაბ კოსტავა დაიბადა 1939 წლის 26 მაისს ქ. თბილისში ოლღა დემურიასა და ივანე კოსტავას ოჯახში. მისი მშობლები ივანე და ოლღა, განათლებული, კულტურული ადამიანები იყვნენ. ბაბუა კი, ვლადიმერ დემურია, ცნობილი საზოგადო მოღვაწე. მერაბ კოსტავას პიროვნების ჩამოყალიბებაში ბაბუასა და მშობლებთან ერთად დიდი როლი ბიძამ, ცნობილმა მსახიობმა და ყოფილმა პოლიტპატიმარმა გრიგოლ კოსტავამ (მედეა ჯაფარიძის პირველი მეუღლე) ითამაშა, რომელიც პოლიტიკური აქტიურობისთვის ციმბირში გადაასახლეს. მისი თავისუფლებისმოყვარე იდეები ბავშვობიდან აყალიბებდა მერაბს არსებული რეჟიმის წინააღმდეგ მებრძოლ გმირად.
1946 წელს მერაბი შეჰყავთ თბილისის ვაჟთა პირველ სკოლაში. გამოირჩეოდა ნიჭითა და სიბეჯითით. მეგობართა წრეში დიდი სიყვარულით სარგებლობდა. მუდამ შემართული იყო მათ დახმარებასა და თანადგომაში.
მერაბს კარგი მუსიკალური მონაცემები აღმოაჩნდა და მე-9 კლასიდან სწავლას აგრძელებს ზ. ფალიაშვილის სახელობის მუსიკალურ სასწავლებელში. მას შეეძლო ცნობილი ხელოვანი გამხდარიყო: კარგად უკრავდა, მღეროდა, წერდა ლექსებს, მაგრამ ბავშვობიდან მისი მისია თავისუფლებისათვის ბრძოლა იყო. მეგობრების და მათი თანამოაზრეების ზნეობრივად ჩამოყალიბებაზე დიდი გავლენა იქონია ქართველმა კლასიკოსმა კონსტანტინე გამსახურდიამ.
ჯერ კიდევ სკოლის მერხიდან იწყება მერაბ კოსტავას პოლიტიკური მოღვაწეობა. სკოლაში გაიცნო და დაუმეგობრდა ზვიად გამსახურდიას. იგი ზვიად გამსახურდიასთან და რამდენიმე თანატოლთან ერთად აარსებს დამოუკიდებლობისათვის მებრძოლ პირველ პატრიოტულ არალეგალურ ორგანიზაციას “გორგასლიანი”.
1956 წლის დეკემბრის სუსხიან დღეებში თბილისში, რუსთაველისა და პლეხანოვის გამზირებზე, იმ დროისთვის გამაოგნებელი შინაარსის პროკლამაციები გაჩნდა: “ძირს პირსისხლიანი კომუნისტები, გაუმარჯოს დამოუკიდებელ საქართველოს!”. ანტისაბჭოთა პროკლამაციების გაკვრა-გავრცელების გამო საიდუმლო ორგანიზაცია “გორგასლიანის” წევრები დაიჭირეს. ასე მოხვდნენ სკოლის მერხიდან საპყრობილეში იმდროინდელი თბილისის ელიტური ოჯახების შვილები: ზვიად გამსახურდია, მერაბ კოსტავა, ვოვა სიხარულიძე, თემურ ცერცვაძე, თამაზ გუნჯუა, გურამ სხირტლაძე, ანატოლი მიქაძე, გურამ დოჩანაშვილი… მერაბ კოსტავა მაშინ მეათე კლასის მოსწავლე იყო. ექვსი თვის შემდეგ, როგორც არასრულწლოვანი, პირობითი სასჯელით გაათავისუფლეს.

1958 წელს მერაბ კოსტავა ამთავრებს ათწლედს და წარმატებით აბარებს მისაღებ გამოცდებს თბილისის ვანო სარაჯიშვილის სახელობის სახელმწიფო კონსერვატორიაში. კონსერვატორიაში სწავლისას, პროფესორი ლადო დონაძე, რომელიც მერაბის სადიპლომო ნამუშევრის – “ბაირონი დასავლურევროპულ სიმფონიურ მუსიკაში” ხელმძღვანელი იყო, ამბობდა: “არც მერაბ კოსტავამდე და არც მას შემდეგ კონსერვატორიაში დიპლომი ასე არავის დაუცავსო!” კონსერვატორიის დასრულების შემდეგ სხვადასხვა წლებში მუშაობს მუსიკის მასწავლებლად რუსთავისა და თბილისის II სამუსიკო სასწავლებელში.
1967 წლიდან იწყებს მუშაობას რედაქტორად ჟურნალ “ქართული ენა და ლიტერატურა სკოლაში”. აქვეყნებს მთელ რიგ წერილებს ქართული მუსიკისა და თეატრის განვითარების საკითხებზე.
1972 წელს მერაბ კოსტავა ზვიად გამსახურდიასთან ერთად აყალიბებს საქართველოში ადამიანის უფლებათა დაცვის საინიციატივო ჯგუფს. რეპრესიები მის წინააღმდეგ არ წყდებოდა. სუკ-ი გამუდმებით უთვალთვალებდა. მის სახლთან ყოველთვის მორიგეობდა უშიშროების მანქანა. მერაბიც უმალ ცნობდა მათ. ხშირად უთქვამს: „მთელი დღე აქ დგანან, მოშივდებოდათო” და საჭმელი გაუგზავნია მოთვალთვალეებისათვის.
1977 წლის 7 აპრილს მერაბ კოსტავა ზვიად გამსახურდიასთან ერთად დააპატიმრეს. მერაბ კოსტავას 3 წლით პატიმრობა მიუსაჯეს. საბაბი ანტისაბჭოთა აგიტაცია და პროპაგანდა, ჟურნალ „ოქროს საწმისის” გამოცემა იყო. “ჩვევად გვქონდა, მე და მერაბი დილით ეზოში ჩამოვსხდებოდით ხოლმე. ერთ დღესაც გამოვედი და მერაბი არ დამხვდა. მისი აივნისკენ გავიხედე და შევნიშნე, ვიღაც იდგა ფარდის უკან. მისი ნათქვამი გამახსენდა, დამიჭერენო. ეზოს ჭიშკარს გავხედე – ორი საეჭვო უცნობი იდგა. მივხვდი, მერაბის სახლში კა-გე-ბე იყო შესული” – იხსენებს მერაბის დაპატიმრების შემთხვევას მისი მეგობარი.
1980 წელს გადასახლებულ იქნა ირკუტსკის ოლქში, ტაიშეტის რაიონის დაბა კვიტოკში. დედამ და მისმა მეგობარმა მოახერხეს მერაბის მონახულება. “ჩვენ ეზოში ვიდექით. ისე აღელდა, უკან გაბრუნდა, ახლოს მოსვლა ვერ შეძლო. მხოლოდ რამდენიმე წუთის შემდეგ გამოვიდა და გადაგვეხვია… ავტირდი. მერაბი კი მტკიცე კაცი იყო, მის თვალზე ცრემლი არასდროს დამინახავს. ერთი კვირა დავრჩით კვიტოკში, მერაბმა თავისი მოყვანილი ბოლოკი და წიწმატი მოიტანა სუფრაზე და შემოგვჩივლა, აქ პატარა ბოსტანი გავაკეთე, იქ, ჩვენთან, ბოლოკი კონად მოდის, აქ კი სათითაოდ იკეთებს თავსო. გაგვეცინა, არ იცოდა, რომ ჩვენთანაც სათითაოდ მოდიოდა ბოლოკი და უბრალოდ შეკონილი იყიდებოდა” – იხსენებს ზურაბ შაუთიძე.
გათავისუფლებამდე რამდენიმე თვე ჰქონდა დარჩენილი, როცა პროვოკაცია მოუწყვეს, 5 წელი დაუმატეს, როგორც “ხულიგანს“ და ციმბირში ქ. ანგარსკში გაამწესეს. მერაბ კოსტავა შეურიგებლად იცავდა არა მარტო თავის, არამედ ყველა პატიმრის ღირსებას და ის ზედმეტი ხუთი წელი სწორედ ამ შეურიგებლობის საზღაური გახდა. უცნაურია, მაგრამ სუკ–შიც და ციხეშიც დიდ პატივს სცემდნენ. მისი მიმტევებელი და კაცთმოყვარე ბუნება ერთნაირად აღაფრთოვანებდა მილიციელსაც და პატიმარსაც.
ციხეებსა და საკონცენტრაციო ბანაკებში ყოფნის პერიოდს მერაბი ასე იხსენებს: “პერმის საკონცენტრაციო ბანაკში ყოფნისას კარცერში ჩამაგდეს, ტრუსების ამარა, 40-გრადუსიან ყინვაში. რკინის გისოსები მჭიდროდ მქონდა შემოჭერილი. მხოლოდ სიმაღლეში იყო დარჩენილი 10-15 სანტიმეტრი და მთელი ღამე ხტუნვაში გავატარეო. როცა მეორე დილით, ზედამხედველები ჩემს “გასატანად” მოვიდნენ, გაოგნებული დარჩნენ, როცა დავუძახე: “პრივეტ, ბრატცი!”
1978 წლის ზაფხულში მერაბ კოსტავა ამერიკის კონგრესის მიერ წარდგენილ იქნა ნობელის პრემიაზე. იმ პერიოდში მერაბის შესახებ ფართო საზოგადოებამ თითქმის არაფერი იცოდა; მასზე ინფორმაცია ძირითადად დისიდენტურ წრეებში და მის სამეგობროში ჰქონდათ. ციმბირში ყოფნის დროს, 1985 წელს, თბილისში მერაბის ერთადერთმა ვაჟმა – 25 წლის ირაკლი კოსტავამ ტრაგიკულად დაასრულა სიცოცხლე.
პოლიტიკური ზეწოლის შედეგად, ხელისუფლება იძულებულია, გაათავისუფლოს მერაბ კოსტავა. 1987 წლის 30 აპრილს იგი 10–წლიანი პატიმრობიდან სამშობლოში ბრუნდება. გადასახლებიდან დაბრუნების შემდეგ, მას არაერთი “თბილი” თანამდებობა შესთავაზეს, მაგრამ მერაბმა მუსიკის მასწავლებლობა არჩია, ასწავლიდა ბარნოვის ქუჩაზე, მუსიკალურ შვიდწლედში.

ციცინო მაღლაფერიძე: “ახალი ჩამოსული იყო, როცა ჩემთან სახლში მოვიწვიე. იმჟამად ტრანსკავკასიური რკინიგზის გაყვანასთან დაკავშირებით დიდი ამბები იყო ატეხილი. სუფრაზე ჩემმა მეგობარმა მერაბს ჰკითხა – “ბატონო მერაბ, მგონია, თქვენ ფიქრობთ, რომ ეს რკინიგზა არ უნდა გავიდესო“. იმ წუთში რკინიგზის პრობლემა ძალიან პატარად ეჩვენა და ერთობ უცნაური პასუხი გასცა – “რა თქმა უნდა, არ უნდა გავიდეს, მაგრამ გავა თუ არ გავა ტრანსკავკასიური რკინიგზა, საქართველო მაინც იქნება დამოუკიდებელი ქვეყანა! ჩვენ ისე უნდა ვიმუშაოთ, რომ ხალხი შევამზადოთ დამოუკიდებლობისთვის, საქართველოს დამოუკიდებლობა გარდაუვალია!” ამის გაგონების შემდეგ ჩემი მეგობარი შეცბა, რადგან იმ წუთში დამოუკიდებლობაზე ლაპარაკი არ ყოფილა. მერაბს საქართველოს მომავალზე ბევრი ჰქონდა ნაფიქრი; იმ წუთში არ თქვა, მაგრამ მან იცოდა როგორ და რა გზით უნდა გაეკეთებინა ეს ყველაფერი. ამის შესახებ ჩემთვის არაერთხელ უთქვამს; რასაც ამბობდა, ძალიან მომწონდა, მაგრამ განხორციელება უტოპიურად მიმაჩნდა. მოგვიანებით ცხადი გახდა, რომ მერაბი მართალი იყო, მას ეს ყველაფერი გააზრებული ჰქონდა“.

მერაბ კოსტავას საქართველოში დაბრუნებას ეროვნულ–განმათავისუფლებელი მოძრაობის აზვირთება მოჰყვა და ქვეყნის დამოუკიდებლობა შეუქცევადი გახდა.
1987 წლის 26 მაისს, ჯავახიშვილის N1–ში (ამჟამად ზანდუკელის ქუჩა), მერაბის ეზოში, საქართველოს დამოუკიდებლობის დღე აღნიშნეს.

ციცინო მაღლაფერიძე: “30–მდე ახალგაზრდა შეიკრიბა. მცირერიცხოვანი, მაგრამ პირველი მიტინგი ჩატარდა. ჩვენთვის ეს მაშინ სიახლე იყო. მერაბმა სიტყვით გამოსვლისას ამ დღის მნიშვნელობა ახსნა და დაკარგული დამოუკიდებლობის დაბრუნებისთვის ბრძოლაზე ისაუბრა. შემდეგ თავისი სახლის სახურავზე სამფეროვანი დროშა აიტანა და დაკიდა. დაახლოებით საათნახევარში მილიციელები მოვიდნენ და მერაბს დროშის ჩამოღება მოსთხოვეს. რა თქმა უნდა, უარი მიიღეს. მერე დროშა თავად მილიციელებმა ჩამოიღეს, რაზეც მერაბმა ასეთი რამ უთხრა – “ცოტა ხანში მთელ საქართველოში, ყველა სახლის სახურავზე ეს დროშა იქნება აღმართულიო“.

მერაბ კოსტავა ზვიად გამსახურდიასთან ერთად 1987-1990 წლებში გამართულ თითქმის ყველა საპროტესტო აქციის, გაფიცვის, შიმშილობის, მიტინგისა და დემონსტრაციის ორგანიზატორია. ზვიადი და მერაბი განუყრელი მეგობრები იყვნენ. ერთხელ დედამისისთვის უთქვამს – „დედი, არ გეწყინოს, მაგრამ ჯერ უფალი მიყვარს, მერე ზვიადი, მერე კი შენო”. ზვიადს რომ დაინახავდა, თურმე აღარავინ ახსოვდა. მასთან ერთად ხელმძღვანელობდა მიტინგებს 1988 წლის ნოემბრის დღეებსა თუ 1989 წლის აპრილში. 9 აპრილის ღამეს უშიშრად იდგა საკუთარი ხალხის გვერდით. ხალხმა მას სიყვარულით „შავლეგო” შეარქვა და შალვა ახალციხელივით მარადისობას აზიარა.
1989 წლის 9 აპრილს მ. კოსტავას კვლავ აპატიმრებენ მიტინგის ორგანიზებისათვის. 40 დღის შემდეგ გაათავისუფლეს. 9–ში დატრიალებული ტრაგედიის გამო დანაღვლიანებული და იმავდროულად გაკვირვებული იყო, ხალხი ვერ იცნო – “ასე მოკლე დროში, ასეთი მეტამორფოზა, ძალიან იშვიათად ხალხმა განიცადოსო“.

9 აპრილის ტრაგედიის შემდეგ, საქართველომ მკვეთრად აიღო გეზი დამოუკიდებელი სახელმწიფოს შექმნისკენ. როდესაც მერაბს ეკითხებოდნენ, თუ რა თანამდებობას დაიკავებდა დამოუკიდებელი საქართველოს მთავრობაში, ის პასუხობდა: “მე სოფელში წავალ, თოხსა და ბარს ავიღებ და მიწაზე ვიმუშავებო”.

ეროვნული მოძრაობის აზვირთების წლებში (1988–1989) მერაბ კოსტავას დახმარებისთვის უამრავი ადამიანი აკითხავდა, საქართველოს სხვადასხვა კუთხიდან.

ციცინო მაღლაფერიძე: “ყველა თავის გაჭირვებაზე ჩიოდა. თავიდან რამდენიმეს დაეხმარა, სადღაც გაჰყვა, პრობლემა მოუგვარა. ეს ამბავი უცებ გავრცელდა და მერაბის სახლს გაჭირვებული ადამიანების დიდი ტალღა მოაწყდა. მაშინ თქვა – “რას ვხედავ ამას! ხალხი ძალიან ცუდ მდგომარეობაშია. მერჩივნა ციხეში ვმჯდარიყავი, ვიდრე ის მენახა, რასაც ახლა ვხედავო“. ძალიან აწუხებდა ის, რომ ადამიანები თავიანთ წვრილმან პრობლემაზე შორს არ იხედებოდნენ. ანუ არ ფიქრობდნენ იმაზე, რა იყო ამ ყველაფრის მიზეზი. მიუხედავად ამისა, თავისი შესაძლებლობის ფარგლებში ყველას ეხმარებოდა, დღე–ღამის ნებისმიერ დროს აკითხავდნენ სახლში”.

ერთმა ქალბატონმა მერაბს დაკარგული ძროხის პოვნაში დახმარებას სთხოვა – ”ძროხა დამეკარგა, შეიძლება ჩემმა მეზობელმა წაიყვანა და გთხოვ მაპოვნინეო”. მერაბი ამ ქალბატონის პრობლემას გულგრილი არ დაუტოვებია. დაკარგული ძროხის შესახებ ფიქრობდა: ”ახლა ამ ადამიანისთვის ძროხა არის მთავარიო”.

მერაბ კოსტავა საზოგადოების გამთლიანებისთვის იბრძოდა. 1989 წლის ზაფხულში ერთი სატელევიზიო პაექრობისას მერაბ კოსტავამ განაცხადა: თუ ერთმანეთთან ვერ გამოვნახავთ სალაპარაკო ენას დღეს, შესაძლოა დადგეს დრო განუჭვრეტელი სიბნელისა, სადაც ჩვენ ერთმანეთს დაბრმავებული ვეძებდათ და ვეღარ ვპოვებდეთო.
ღალიძგის ხიდთან ერთ მხარეს თბილისიდან დაძრული ქართველები იდგნენ, მეორე მხარეს – კი რუსის ჯარი. ყველა ისეთ გულზე იყო, რომ ძალით შევარდნილიყვნენ. ეს იყო რუსეთის პროვოკაცია, რომელსაც ქართველები წამოეგებოდნენ. მერაბ კოსტავა ჩაუდგა წინ მომიტინგეებს და ყველას სთხოვა, რომ უკან გაბრუნებულიყვნენ. ქართველების მხრიდან ვიღაცამ გაისროლა. ბედად დროზე აუკრეს ხელი იარაღზე. არ წამოვეგეთ პროვოკაციაზე და რუსების გეგმები ჩაიფუშა იმ დროს. სწორედ 1 კვირის თავზე მოკლეს შემდეგ კოსტავა.
სიკდილამდე 1 დღით ადრე მერაბ კოსტავას ინიციატივით იქმნება საქართველოს საადგილმამულო, მოსახლეობის განსახლებისა და დახმარების ფონდი, რომელიც ითვალისწინებდა იმავე მიზნების აღსრულებას, რაც თავს იდო მე-19 საუკუნის II ნახევარში დიდი ილიას მიერ დაარსებულმა სათავადაზნაურო ბანკმა.
1989 წლის 13 ოქტომბერს ქუთაისიდან თბილისს მომავალი მერაბ კოსტავა სოფელ ბორითთან (ხარაგაულის რაიონი) ტრაგიკულად დაიღუპა. იმ დღეს თბილისის ქუჩებმა ლამის მთელი საქართველო დაიტია – ყველამ გულწრფელად დაიტირა სიცოცხლეშივე ლეგენდადქცეული მამულიშვილი. სიონის საკათედრო ტაძრიდან გამოასვენეს და მთაწმინდაზე მწერალთა და საზოგადო მოღვაწეთა პანთეონში დაკრძალეს. იქვე განისვენებს მისი სულიერი ძმა ზვიად გამსახურდია.

მერაბ კოსტავა იშვიათი მუსიკალური მონაცემების მქონე, ნიჭიერი მუსიკათმცოდნე, თეატრალური კრიტიკოსი, პოეტი, ფილოსოფოსი, მთარგმნელი და პედაგოგი იყო. მერაბ კოსტავას კალამს ეკუთვნის ნაწარმოებები: “ფიქრები საქართველოს მისიაზე”; “ფიქრები ქართულ კულტურაზე” და ა.შ. ლიტერატურული მოღვაწეობისათვის მიენიჭა დავით აღმაშენებლის და მწერალთა კავშირის პრემიები.
ციცინო მაღლაფერიძე: “ლექსებს, რომ წერდა, ვიცოდით, მაგრამ ნანახი არ მქონდა. მერაბის ლექსები პირველად მაშინ წავიკითხე, როცა ციმბირიდან რუსულ ენაზე დაწერილი რამდენიმე ლექსი გამოგზავნა. იქიდან წერილების გამოგზავნა ქართულად ეკრძალებოდა და ამიტომ, წერილებსაც და ლექსებსაც რუსულად წერდა. ერთ–ერთ წერილში ამბობს – “ვერ წარმოვიდგენდი, თუ ოდესმე ლექსს რუსულად დავწერდიო“. დედისადმი მიძღვნილი ერთი არაჩვეულებრივი ლექსი აქვს – “რადნაია რეჩ“.
1993 წლის სექტემბერში ქ. ზუგდიდში საქართველოს რესპუბლიკის უზენაესი საბჭოს მესამე მოწვევის მეორე სესიამ მერაბ კოსტავას ეროვნული გმირის წოდება მიანიჭა.

წყარო: 1) გამოყენებული ლიტერატურა: ნინო მიქიაშვილი – ინტერვიუ ციცინო მაღლაფერიძესთან, 26.05.2010

ვინ იყო არისტოტელე?

არისტოტელე იყო ბერძენი ფილოსოფოსი და განმანათლებელი, რომელიც ჩვენს წელთაღრიცხვამდე 384-322 წლებში ცხოვრობდა და მოღვაწეობდა. მისი წვლილი სხვადასხვა სფეროში, განსაკუთრებით კი ფილოსოფიისა და მეცნიერების განვითარებაში უზომოდ დიდია. მიიჩნევენ რომ მისი ნაშრომების დიდი ნაწილი დაკარგულია და მხოლოდ 1/3- მა თუ მოაღწია ჩვენამდე.

მსოფლიოს დიდ ადამიანებს შორის არისტოტელეს გამონათქვამები ერთ-ერთი ყველაზე დასაფასებელია. მის გამონათქვამებს აქვს რაღაც განსაკუთრებული, რაც ყველასათვის ახლობელია და ისინი ნამდვილად გიბიძგებთ ფიქრისკენ.

იცოდით, თუ რას ფიქრობდა არისტოტელე სამყაროზე? არისტოტელეს სჯეროდა რომ სამყაროს არასოდეს ჰქონდა დასაწყისი და არასოდეს ექნება დასასრული. სამყარო მარადიული იყო.

არისტოტელე ჩვენს წელთა აღრიცხვამდე დაახლოებით 384 წელს დაიბადა ჩრდილოეთ საბერძნეთის ნაკევარკუნძულზე სტაგირუსში ექიმ ნიკომაჩუსა და მისი მეუღლის, ფაესტის ოჯახში.

არისტოტელეს ბავშვობის შესახებ ცნობები არ არის შემონახული, მაგრამ მამამისი ალბათ ეცდებოდა, რომ თავის შვილს მისი საქმიანობა განეგრძო. ძალიან დიდია ალბათობა იმისა, რომ არისტოტელეს მამამისთან ერთად უწევდა მოგზაურობა. რეგიონში არსებული არასასურველი მდგომარეობის გამო უკმაყოფილო ნიკომაჩუმ მეზობელ მაკედონიაში მოგზაურობა დაიწყო და ბოლოს და ბოლოს მაკედონიის მეფის ამინთას მე-3-ს პირად ექიმობასაც გამოჰკრა ხელი.

უცნობია მამასთან ერთად მაკედონიის დედაქალაქ პელაში მისი ოჯახიც გადავიდა თუ არა საცხოვრებლად, მაგრამ ცნობილია, რომ ახალგაზრდა არისტოტელეს დროის გარკვეული მონაკვეთი გატარებული აქვს პელაში, რადგან ის სხვაგვარად ვერ გახდებოდა მეფის ვაჟის ფილიპის მეგობარი, რომელიც ასაკით მისი თანატოლი იყო. მაშინ როცა არისტოტელე 10 წლის ბავშვი იყო, გარდაეცვალა მამა, რომელმაც მის შვილს ექიმის პროფესიის დაეუფლება დაუბარა. მამის გარდაცვალებიდან ცოტა ხანში არისტოტელეს დედაც მოუკვდა და მისი აღზრდა ბიძამ პროქსენუს ატარნეუსმა იკისრა. მან განაგრძო არისტოტელესთვის განათლების მიცემა და მას ბერძნული ენა, რიტორიკა და პოეზია შეასწავლა.

არისტოტელე და პლატონი

დაახლოებით 17 წლის ასაკში არისტოტელე ათენში პლატონის აკადემიის სტუდენტი გახდა. იმ დროისთვის პალტონი არ იმყოფებოდა იქ, მისი სირაკუზაში პირველი ვიზიტის გამო და აკადემიას ეუდოქსუსი ხელმძღვანელობდა. სხვა პედაგოგები პლატონის ძმისშვილი სპეუსიპუსი და ქსენოკრატე იყვნენ.

არისტოტელე ისეთი შთამბეჭდავი სტუდენტი იყო, რომ სულ მალე თავად გახდა მასწავლებელი და აკადემიაში 20 წელი დაჰყო. ვარაუდობენ, რომ ის აკადემიაში რიტორიკასა და დიალოგს ასწავლიდა.

ბურუსითაა მოცული თუ რამ აიძულა არისტოტელეს აკადემიიდან წამოსვლა. ზოგიერთი ცნობით, მას შემდეგ, რაც ჩვენს წელთაღრიცხვამდე 347 წელს, პლატონის გარდაცვალების შემდეგ აკადემიის ხელმძღვანელობა სპეუსპიუსმა განაგრძო, შესაძლოა არისტოტელე არ ეთანხმებოდა სპეუსპიუსის შეხედულებებს ან იმედოვნებდა, რომ პლატონის შემცვლელად თავად მას დაასახელებდნენ. სხვა ვერსია არისტოტელეს ძველ მეგობარს ფილიპს უკავშირდება.

ჩვ. წ. 359 წელს მისი უფროსი ძმის პერდიკასის ილირიანთა შემოსევის დროს დაღუპვის შემდეგ მაკედონიის სამეფო ტახტზე ფილიპი ავიდა. ფილიპი მოხერხებული მმართველი იყო, რომელმაც არა მხოლოდ თავის სამეფოში შეინარჩუნა მშვიდობა, არამედ ის სამეზობლოში, მისი სახელმწიფოს საზღვრებს გარეთაც განავრცო. ჩვ.წ. 348 წელს ფილიპმა დაატყვევა ოლინტუსი და ჩალკიდიკეს ანექსირება მოახდინა. მაკედონიის გაფართოება საფრთხეს უქმნიდა ათენს და შესაძლებელია არისტოტელეს სახიფათო მმართველთან, ფილიპთან მეგობრობა აკადემიიდან მისი პოლიტიკური მოტივით წამოსვლას უკავშირდებოდეს. როგორც ჩანს, არისტოტელესთან ერთად აკადემია ქსენოკრატესაც დაუტოვებია.

არისტოტელე ათენიდან ასოსში გაემგზავრა, სადაც მას მმართველმა ჰერმიას ატარნეუსმა თბილი დახვედრა მოუწყო. ბევრს სჯერა რომ იგი მაკედონიის მეფის მოქმედი ელჩი იყო იქ. ასეა თუ ისე, ცნობილია, რომ მას ასოსში განსაკუთრებული პატივით ეპყრობოდნენ.

არისტოტელე იქ დაქორწინდა პითიასზე, ჰერმიასის დაახლოებით იმ დროისთვის 18 წლის ნაშვილევ და მშვენიერ გოგოზე. მათ ერთი შვილი, გოგონა ეყოლათ, რომელსაც ასევე პითიასი დაარქვეს. ქორწინებიდან 10 წლის შემდეგ არისტოტელეს მეუღლე გარდაიცვალა.

ჰერმიასმა ასოსში ფილოსოფოსების ჯგუფი შეკრიბა და მათი ლიდერი არისტოტელე გახდა. მამის წყალობით იგი ძალზე დაინტერესებული იყო ანატომიითა და ბიოლოგიით და ჩინებული დამკვირვებელი იყო. როგორც ჩანს ამ წლებში მან ასევე დაიწყო წერა პოლიტიკასა და სამეფო ცხოვრებაზე, მაგრამ სამწუხაროდ ამ ნაშრომებს ჩვენამდე არ მოუღწევია. როცა ასოსს თავს სპარსელები დაესხნენ და ჰერმიასი დაატყვევეს, არისტოტელე და მეცნიერები დამპყრობლებს კუნძულ ლესბოსზე გაექცნენ და იქ განაგრძეს სამეცნიერო საქმიანობა. მათ ლესბოსზე დაახლოებით ერთი წელი დაჰყვეს.

მაკედონიაში დაბრუნება

ჩვ. წ. 346 წელს ფილიპმა ათენთან ხელშეკრულება გაფორმა. ლესბოსზე ერთი წლის ცხოვრების შემდეგ არისტოტელე და სხვა მეცნიერები მაკედონიაში გადავიდნენ საცხოვრებლად და იქ ცნობილმა ფილოსოფოსმა 7 წელი დაჰყო. მაშინ როცა ბევრს სჯერა, რომ იგი ალექსანდრე მაკედონელის მასწავლებელი იყო, ეს შესაძლოა არ შეესაბამებოდეს სიმართლეს.

თუმცა ის, რომ ფილიპი იმედოვნებდა ათენის აკადემიის ხელმძღვანელის პოსტზე მისი ძლიერი ოპონენტის სპეუსიპუსის არისტოტელეთი ჩანაცვლებას შეძლებდა, სიმართლე უნდა იყოს.

ჩვ. წ. 340 წელს მაკედონიასა და ათენს შორის გაფორმებულმა ხელშეკრულებამ ნგრევა დაიწყო. როცა მომდევნო წელს, სპეუსიპუსის სიკვდილის შემდეგ, ათენის აკადემიის ხელმძღვანელის არჩევნები დაინიშნა, ამ პოსტზე არისტოტელე არ იქნა არჩეული. რექტორის თანამდებობა ქსენოკრატეს ერგო. შესაძლოა, რადგანაც ფილიპმა არისტოტელეს ვერ გაუნაღდა ადგილი აკადემიაში, სადაც ფიქრობდა რომ ის მისი თოჯინა იქნებოდა, მან არისტოტელესადმი შემდგომი მხარდაჭერის ინტერესი დაკარგა. არისტოტელე სტაგირუსში თავის მშობლიურ სახლში მის ფილოსოფოს მეგობრებთან და მეცნიერებთან ერთად დაბრუნდა.

მიუხედავად იმისა, რომ ხელმეორედ მას არასოდეს უქორწინია, მან სტაგირუსში გაიცნო ქალი სახელად ჰერპილისი, რომელთანაც სასიყვარულო ურთიერთობა ჰქონდა და რომელმაც მას ვაჟი გაუჩინა. არისტოტელემ შვილს მამამისის სახელი, ნიკომაჩუსი დაარქვა.

პოლიტიკაში კარგად გათვითცნობიერებული არისტოტელე ფილიპის შვილის, ალექსანდრე მაკედონელის მხარდამჭერი იყო. როგორც ბრწყინვალე სტრატეგი, ალექსანდრე თავისი სამეფოს გაფართოებას მშვიდობიანი საშუალებებით ცდილობდა და ეს აკადემიის მხარდაჭერასაც მოიცავდა. იგი არისტოტელეს ათენის აკადემიის საპირწონედ ახალი უმაღლესი განათლების კერის შექმნაში დაეხმარა. არისტოტელემ ათენში ლიცეუმი დაარსა და თავად კითხულობდა ლექციებს უამრავ სხვადასხვა საგანში, ისეთებში როგორიცაა ლოგიკა, ფიზიკა, ასტრონომია, მეტეოროლოგია, ზოოლოგია, მეტაფიზიკა, თეოლოგია, ფსიქოლოგია, პოლიტიკა, ეკონომიკა, ეთიკა, რიტორიკა და პოეზია. დღეს ხშირად იმართება დისკუსია იმის თაობაზე, რომ დღემდე მისი სახელით ცნობილი ნაშრომები მისი დაწერილია თუ მისი მიმდევრების.

არისტოტელემ მისი დროებისთვის არაერთი სიახლე დანერგა, მაგრამ ორი მიმართულება, სადაც მან განსაკუთრებული წვლილი შეიტანა ეს ფიზიკა და ასტრონომია იყო.

არისტოტელეს ცხოვრებაში იქეთ-აქეთ ხეტიალი არაერთხელ მოუწია. ჩვ. წ.-მდე 232 წელს ალექსანდრე დიდი გარდაიცვალა. მაკედონიასთან მისი კავშირების წყალობით, არისტოტელე იძულებული შეიქნა განცალკევებულიყო ჩალკისში, დედამისის მშობლიურ მხარეში, სადაც ის საცხოვრებლად იმ სახლში გადავიდა, რომელიც ჯერ კიდევ დედამისის ოჯახს ეკუთვნოდა. იგი ერთი წლის შემდეგ, 62 წლის ასაკში სწორედ იქვე გარდაიცვლა. გარდაცვალებამდე არისტოტელე მუცლის ტკივილებს უჩიოდა.

არისტოტელეს გამონათქვამები

ბუნებით ყველა კაცს ცოდნა სწადია.

ყველა ანაზღაურებადი სამსახური შთანთქავს და აქვეითებს გონებას.

სიბერის საუკეთესო უზრუნველყოფა განათლებაა.

ისინი, ვინაც იციან, მოქმედებენ, ისინი კი ვისაც ესმით, ასწავლიან.

განათლება კეთილდღეობისას ჩუქურთმაა და გაჭირვებისას თავშესაფარი.

ჩემი საუკეთესო მეგობარი ისაა, ვინც მე საუკეთესო სურვილებს ჩემი გულისთვის მისურვებს.

საფუძვლიანი ცოდნის ერთ-ერთი განსაკუთრებული ნიშანი სწავლების უნარია.

განათლებული ადამიანი გაუნათლებელისაგან იმდენად განსხვავდება, რამდენადაც ცოცხალი კაცი გარდაცვლილისაგან.

უდიდესი ღირსებითა და სათნოებით ისინი არიან შემოსილნი, ვინც ყველაზე მეტად სასარგებლონი არიან სხვებისათვის.

გონების განათლება გულის განათლების გარეშე საერთოდ არ არის განათლება.

შენ ვერაფრის გაკეთებას შეძლებ ამ ქვეყნად გამბედაობის გარეშე. ღირსების შემდეგ გამბედაობა გონების ყველაზე დიდი თვისებაა.

მეგობრებს შორის მართლმსაჯულების საჭიროება არ არსებობს.

ცვლილება, ნებისმიერ რამეში, დიდი სიამოვნებაა.

შრომის დასასრული განცხრომის მიღწევაშია.

შიში ეშმაკის მოუთმენელი მოლოდინისაგან წარმოშობილი ტკივილის გრძნობაა.

სიკვდილი საშინლად დიდი თავგადასავალი იქნება.

მატყუარებს, როცა ისინი საუბრობენ, სიმართლის არ სჯერათ.

უთანასწორობის ყველაზე უარესი ფორმაა ეცადო არათანასწორი რაღაცეები თანასწორად გარდაქმნა.

ჩაწვდომა ტანჯვას წარმოშობს.

ეშმაკი კაცთა მოდგმას ერთად უყრის თავს.

იმედი მღვიძარე კაცის ოცნებაა.

არავის უყვარს ის კაცი ვისიც ეშინიათ.

სამსახურში სიამოვნების განცდა სამუშაოს შესრულების ხარისხს აუმჯობესებს.

კარგად დაწყებული საქმე ნახევრად გაკეთებულს უდრის.

ბუნება არაფერს არ სჩადის ტყუილ-უბრალოდ.

კანონი მიზეზია ვნებებისაგან გასათავისუფლებლად.

ახალგაზრდობის მოტყუება ძალიან ადვილად შეიძლება, რადგან ის მალე იჯერებს.

არის ისეთი სამსახურები, სადაც ადამიანებს არ შეუძლიათ უმწიკვლონი იყვნენ.

ზოგადად ადამიანები იძულებენ იმას, ვისაც ეპირფერებიან.

ქორწინებისათვის შესაფერისი ასაკი არის, დაახლოებით 18 წელი გოგონებისათვის და 37 წელი მამაკაცებისთვის.

ჯიუტი ადამიანები შეიძლება დაიყოს შემდეგ კატეგორიებად: თავდაჯერებულებად, უვიცებად და უზრდელებად.

ანტიკური კანონები კვლავ დიდი ხნის განმავლობაში რჩება მოქმედებაში, მიუხედავად იმისა რომ ხალხს აქვს მათი შეცვლის შესაძლებლობა.

ძალზე ხშირად კარგ რამეებს საზიანო შედეგები მოაქვს. არის მრავალი მაგალითი იმისა, თუ როგორ გაანადგურა ფულმა ესა თუ ის ადამიანი, ანდა როგორ იმსხვერპლა ისინი გაბედულებამ.

წყარო: 1) http://www.guardian.ge/

2) http://www.google.ge/

გიორგი სააკაძე

გიორგი სააკაძე – გმირი თუ მოღალატე?!
გიორგი სააკაძე წოდებრივი წარმომავლობით აზნაურთა წრეს ეკუთვნოდა. იგი დაახლოებით 1580 წელს დაბადებულა შიდა ქართლში, ატენის ხეობის სოფელ ფელში; მამა სიაუში, დედა – თამარი (ბარათაშვილის ქალი). გიორგის ჰყავდა სამი ძმა და ერთი და.

სიმონ პირველის მეფობის დროს (1556-1600 წ.წ.) სააკაძეებს დიდი თავადობის პრეტენზიები გაუჩნდათ. სიმონ მეფისა და გიორგი X-ის (1600-1606 წ.წ.) მიერ დაწინაურებული სააკაძე კი უკვე ნამდვილად დიდ ფეოდალად იქცა. იგი თეძმის ხეობაში ჩასახლდა, თავის რეზიდენციად აქცია სოფელი ნოსტე, სადაც სასახლე, ციხესიმაგრე და ეკლესია ააშენა. სოფელ ერთაწმინდაში კი საგვარეულო ეკლესია და ძვალშესალაგი გამართა.

„გათავადებულმა აზნაურმა“ გიორგი სააკაძემ ცოლად შეირთო ნუგზარ არაგვის ერისთავის ასული მარეხი, რომლისგანაც შეეძინა რვა შვილი – ხუთი ვაჟი და სამი ასული.

ტფილისისა და ქართლის მოურავს გიორგი სააკაძეს ეკუთვნოდა დიდი რაოდენობით სოფლები თეძმის, მანგლისის, ატენის, ალის (ნაბახტევი, კლდისწყარო) ხეობებში, ტფილისთან და ქვემო ქართლში.

ამის გამო, ამბიციურ მოურავს ბევრი მოშურნე და მტერი გაუჩნდა დიდგვაროვან თავადებს შორის. განსაკუთრებით მტრობდნენ მას შადიმან ბარათაშვილი, ფარსადან ციციშვილი და ქაიხოსრო ჯავახიშეილი. ისინი სააკაძეს მედროვედ მიიჩნევდნენ.

გიორგი სააკაძის სახელმა ძლიერად პირველად ტაშისკართან (ხაშურის რაიონში) გაიელვა. იდგა 1609 წლის თიბათვე (ივნისი). სამცხეში შემოიჭრნენ თურქები და ყირიმელი თათრები. ახალციხის აღების და გაძარცვის შემდეგ თრიალეთის გზით მტერი ქართლში შეიჭრა. მეფე ლუარსაბ მეორე (1606-1614 წ.წ.) მცირე ამალით ცხირეთის საზაფხულო რეზიდენციაში იდგა და მოურავ გიორგი სააკაძესთან და სარდალ ზაზა ციციშვილთან თათბირობდა.

თურქებს ლუარსაბის შეპყრობა და ქართლის მოოხრება სურდათ, მაგრამ თევდორე ბერის გმირობის წყალობით, ეს გეგმა ჩაეშალათ. როცა სააკაძემ და ციციშვილმა შეიტყვეს მტრის შემოსევის ამბავი, სასწრაფოდ შეკრიბეს ჯარი, მტერს სხერტის ჭალასთან შეებნენ და დაამარცხეს. ამის შემდეგ, თურქებმა გეზი გორისა და ხაშურისაკენ აიღეს. ტაშისკართან, ქვიშხეთის ახლოს, ნახვეტას მინდორზე მათ გზა გადაუკეტეს ქართველებმა. 27 ივნისს 50 ათასზე მეტ თურქს 10 ათასი ქართველი დაუპირისპირდა. ლუარსაბ მეფემ სარდლობა მიანდო გიორგი სააკაძეს და მანაც მარტივი, მაგრამ თამამი ტაქტიკით სასტიკად დაამარცხა თურქთა მრავალრიცხოვანი ჯარი.

1611 წლის შემოდგომაზე ლუარსაბ მეფემ ცოლად შეირთო გიორგი სააკაძის და. მეფესთან დამოყვრებამ ახალი ასპარეზი გადაუშალა მოურავს. სააკაძის მოწინააღმდეგე თავადებმა მწვავედ განიცადეს „უგვარო ქალის“ დედოფლად დასმა და ლუარსაბ მეფესთან სააკაძის ბეზღობა იწყეს. ისინი რამდენიმე თვის განმავლობაში უჩიჩინებდნენ მეფეს თავიდან მოეშორებინა „უჯიშო დედოფალი“ და მოეკლა გიორგი სააკაძე.

მეფემ თავადთა ზეწოლას ვეღარ გაუძლო, ცოლი გაუშვა და სააკაძის მოკვლაზეც დათანხმდა. მაგრამ ფარეშთუხუცესმა ბააკა ხერხეულიძემ სააკაძე გააფრთხილა და მანაც ცოცხალმა გაასწრო – ცოლ-შვილთან ერთად ირანს გაიქცა შაჰ-აბას I (1587-1629 წ.წ.) კარზე.

თავადებმა შადიმან ბარათაშვილის მეთაურობით მიწასთან გაასწორეს სააკაძის კარ-მიდამო. თავისი ნების საწინააღმდეგოდ 1612 წელს ირანს გადახვეწილი გიორგი სააკაძე შაჰის სამსახურში ჩადგა. იგი ირანში თავის შესაფარებლადაც წავიდა და თავგასულ თავადებზე შურის საძიებლადაც. შაჰის კარზე გიორგიმ სარწმუნოება გამოიცვალა – მუსულმანი გახდა და თავის დროს უცდიდა.

ეს დროც დადგა. თურქეთთან დაზავების შემდეგ (1612 წ.)შაჰმა ქართლ-კახეთისათვის მოიცალა. მან მიზნად დაისახა ამ ორი ქართული სამეფოს ცალ-ცალკე განადგურება, გაძარცვა, მოსახლეობის აყრა და ირანში გადასახლება, ხოლო მათ ნაცვლად თურქული ტომების ჩამოსახლება.

1614 წელს შაპ-აბას I კახეთში ლაშქრობა გადაწყვიტა. სომეხი ისტორიკოსის არაქელ თავრიზელის თქმით, შაჰმა ჯარები შეაგროვა და საქართველოსაკენ გამოეშურა. მას თან ახლდა მოურაეი გიორგი სააკაძე, რომელიც, სავარაუდოდ, სწორედ ამ დროს უცდიდა თავის მტრებზე შურის საძიებლად. ირანში ბევრი რამ გადააფასა და მიხვდა, რომ შაჰ-აბასი ყველას თავისი მიზნებისათვის იყენებდა. მართალია, გიორგი მაინც წამოყვა მეგზურად და მრჩევლად შაჰს (აქვე უნდა ითქვას, რომ მაშინ საქართველოში ლაშქრობას თავი აარიდეს ასევე გათათრებულმა ქართველებმა – იმამ-ყული-ხანმა და დაუდ-ხან უნდილაძეებმა, რომელთა მამა ალავერდი-ხან-უნდილაძე შაჰის მარჯვენა ხელი იყო და თავადაც აბას I სამსახურში იდგნენ.

მემატიანის თქმით, სააკაძე ურჩევდაო შაჰს, რომ „ზაფხული გასულიყო, ზამთარი დამდგარიყო, ტყეში ხეებს ფოთლები გადასცვენოდა, რომ სპარსთა ჯარს გაადვილებოდა ცხენებით სიარული და შესვლა ქართველთა ქვეყანაში“ (იგივე ცნობა გაიმეორეს ისტორიკოსებმა ბერი ეგნატაშვილმა და ვახუშტი ბაგრატიონმა). შაჰი ზამთარში კი წამოვიდა კახელთა დასასჯელად, მაგრამ ძირითადი ბრძოლები მაინც მარტში გაიმართა (თუმცა ამას არავითარი შეღავათი არ მიუცია კახეთისათვის). შაჰ-აბასმა კახეთი მიწასთან გაასწორა, 80 ათასი კახელი დაატყვევა და ირანს გააგზავნა. შემდეგ იგი ქართლში გადავიდა. კახეთის მეფე თეიმურაზ I და ქართლის მეფე ლუარსაბ II იმერეთს გაიქცნენ იმერთა მეფესთან, გიორგი III-თან თავის შესაფარებლად. შაჰ-აბასი დაჟინებით მოითხოვდა ორივე მეფის მისთვის გადაცემას. ერთხანს მეფეები უარზე იდგნენ, მაგრამ შემდეგ ლუარსაბ მეფე თავისი ნებით წამოვიდა და შაჰს ჩაბარდა. ახალგაზრდა გმირმა ამით ქართლს აარიდა ისეთივე აოხრება, რაც კახეთს ხვდა წილად. შაჰ-აბასმა იგი ტყვედ წაიყვანა ირანში და გამაჰმადიანება მოსთხოვა, რაზედაც ლუარსაბმა კატეგორიული უარი განაცხადა. ჯერ-ჯერობით ის ციხეში გამოჰკეტა ირანის მბრძანებელმა. ლუარსაბ მეფეს მემკვიდრე არ დარჩენია, ამიტომ მის მაგივრად შაჰმა ქართლის დროებით მმართველად ჯერ ფარსადან ციციშვილი, მერე კი ბაგრატ-ხანი (სვიმონ მეფის მოღალატე ძმის დაუდ ხანის ვაჟი) დანიშნა. ამან ძალზე გაანაწყენა გიორგი სააკაძე, რომელსაც შაჰი მანამდე ჰპირდებოდა ქართლის მმართველობას. მეტი გზა არა ჰქონდა სააკაძეს – ჩაყლაპა ეს წყენა. მან ლუარსაბ მეფის ალტერნატივის ძიება და შაჰისთვის შეთავაზება იწყო. 1615 წელს კახელები აუჯანყდნენ შაჰ-აბასს და ალავერდში მდგარი ციხიონი მთლიანად გაჟლიტეს. შაჰმა კახეთის საბოლოოდ მოთხრა გადაწყეიტა 1616-17 წლებში კიდევ სამჯერ დალაშქრა და მართლაც ენით აუწერელი უბედურება დაატრიალა ამ მდიდარ და ლამაზ მხარეში (ყველა ლაშქრობის დროს მას თან ახლდა სააკაძე).

კახეთის მოსახლეობის მესამედი ამ ბრძოლებში გაწყდა, ნახევარი კი ირანში იქნა გადასახლებული – სულ ნახევარ მილიონამდე ადამიანი შეეწირა ამ გამანადგურებელ ლაშქრობებს (მანამდე შაჰმა მოტყუებით მძევლად ხელთ იგდო თეიმურაზ I-ის დედა, ქეთევან დედოფალი და მისი ორი ვაჟი და ტყვედ გაგზავნა ირანში. შაჰ-აბასმა მოოხრებულ კახეთში თურქმანული ტომების ჩამოსახლება დაიწყო (სხვათა შორის, 1605 წელს 350 ათასი სომეხიც გადაასახლა შაჰმა ირანში, ასევე მოექცა აზერბაიჯანელებსაც).

1619 წელს ბაგრატ-ხანი გარდაიცვალა და ქართლის მმართველად შაჰ-აბასმა მისი უნიჭო ძე სიმონ-ხანი დანიშნა, თანაშემწედ კი გიორგი სააკაძე დაუდგინა. რეალურად ქართლს სააკაძე მართავდა, მას ეკითხებოდა ყოველი საქმე. სააკაძე კარგად მიხვდა თავის შეცდომას (ვინც უცხო მეფეთათვის თავს გადადებს, ის ყოველთვის ცუდად დაამთავრებს თავის ცხოვრებას) და თავის ძველ მტრებს – ციციშვილებს, ბარათაშვილებს და ჯავახიშვილებს შეურიგდა, თუმცა ლუარსაბ მეფის მიმართ ბოღმა არ განელებია და გარკვეული წვლილიც შეიტანა მის დაღუპვაში 1622 წელს.

ლუარსაბ მეორემ, 24 წლის შემკობილმა და მშვენიერმა ვაჟკაცმა, ბოლომდე უერთგულა თავის ქვეყანას და სარწმუნოებას და „ვითარცა მწყემსმან დადვის სული თვისი ცხოვართა თვისთათვის“. ქართულმა ეკლესიამ ლუარსაბ წამებული წმინდანად შერაცხა და ამით უკვდავყო მისი ხსოვნა.

1623 წელი თითქმის მთლიანად ირანში დაჰყო სააკაძემ: გაზაფხულზე მან აქტიური მონაწილეობა მიიღო ყანდაჰარის (ავღანეთშია) აღებაში, შემოდგომაზე კი ყარჩიხა-ხანთან ერთად ერაყში ილაშქრა და ბაღდადი და ქურთისტანი დაუმორჩილა შაჰს (შაჰმა მთავარსარდლობა და ბაღდადის აღების პატივი მთლიანად ყარჩიხა-ხანს მიაწერა, რითაც ძალზე გააბოროტა სააკაძე).

შაჰ-აბასი ქართლ-კახეთის ერთხელ და სამუდამოდ ამოსაგდებად ემზადებოდა. ლუარსაბ მეორის მოკვლის შემდეგ დღის წესრიგში დადგა ქეთევან დედოფლის საკითხი, რომელიც, უკვე ათი წელი იყო, რაც შირაზში „საპატიო ტყვედ“ ჰყავდა შაჰს. ქეთევანი ვერც მუქარით შეაშინა, ვერც ქრთამით დაიყოლია – ქრისტიანობაზე უარი ვერ ათქმევინა.

გამძვინვარებულმა შაჰმა მისი სასტიკი წამება და სიკვდილი ბრძანა და 1624 წლის სექტემბერში გმირი დედოფალი სასტიკი წამებით მოკლეს. ქართულმა ეკლესიამ ქეთევან წამებულიც წმინდანად შერაცხა.

ლევან სანიკიძე თავის „უქარქაშო ხმლებში“ (ტ.3, გვ. 228) მიუთითებს, რომ ქეთევან დედოფლის წამების დროს სააკაძე ირანში, შაჰის კარზე ყოფილა. არსებობს კათოლიკე მამის ამბროსიო დუშ ანჟუშის ცნობა, რომელიც ეხება ქეთევან დედოფლის წამებას. ამ წყაროს მიხედვით, როცა შაჰ-აბასმა მოისმინა სარწმუნოებისათვის ქეთევან დედოფლის თავდადების ამბავი, მობრუნებია იქვე მდგომ სააკაძეს და უყვირია: „დიახ, ის ქალბატონი დაიღუპა თავისი სარწმუნოებისათვის და არა ისე, როგორც შენ და სილა გაარტყა მოურავს“ (ი. ტაბაღუა. საქართველო ევროპის არქივებსა და წიგნსაცავებში. ტ. II, 1986).

1624 წლის ბოლოს შაჰმა საბოლოოდ გადაწყვიტა ქართლ-კახეთის მიწასთან გასწორება და ამისათვის საგანგებო მზადება დაიწყო. ლაშქრობის ნამდვილი მიზანი რომ შეენიღბა, მან ქართლის მმართველს სიმონ ხანს ცოლად მისცა თავისი შვილიშვილი. ახალშეუღლებულნი უნდა წასულიყვნენ ტფილისში და თან უნდა გაეყოლებინათ სპარსული მხედრობა – ვითარცა მაყრიონი. შაჰი კვლავ არ ენდო სააკაძეს და მთავარსარდლად ისევ ყარჩიხა-ხანი (გათათრებული სომეხი) დანიშნა. მეტიც, მან ირანში მძევლად დაიტოვა სააკაძის შვილი პაატა და სააკაძის სიმამრის ზურაბ არაგვის ერისთავის მეუღლე (შაჰი ალბათ ფიქრობდა, რომ რაკი სააკაძემ გაიმეტა ლუარსაბ მეფე, თავისი მბრძანებელი, შეიძლება იგივე გაეკეთებინა შაჰისთვისაც).

1625 წლის მარტში ტფილისში ნეფე-პატარძალი და ურიცხვი „ლაშქარ-მაყრიონი“ მოვიდა. ქორწილის დამთავრების შემდეგ მარჩიხა-ხანმა ჯარი ჯერ აღაიანის ველზე დააბანაკა, მერე კი მარტყოფის ველზე განალაგა. კახეთში ბრძანება გააგზავნა, რომ კახთა ლაშქარი დაუყოენებლივ გამოცხადებულიყო. როცა კახელები მოვიდოდნენ, ისინი ერთიანად უნდა ამოეწყვიტათ, მერე კი ქართლის აოხრებას შესდგომოდნენ, სააკაძემ იცოდა, რომ ცბიერი შაჰი მას არ ენდობოდა. ეს ეჭვი კიდევ უფრო განუმტკიცა მის მიერ ლოჭინის ხეობაში შაჰის მალემსრბოლის შეპყრობამ, რომელსაც შაჰის წერილი მოჰქონდა ყარჩიხა-ხანთან. შაჰ-აბასი თავის ერთგულ სარდალს ავალებდა, რომ ამოეწყვიტა კახელები, ქართველები კი აეყარა და ირანში გაესახლებინა, სააკაძე მოეკლა და ირანში მისი თავი გაეგზავნა. სააკაძემ სასწრაფოდ შეკრიბა ქართლის თავადები, სასულიერო პირნი და შაჰის მალემსრბოლისთვის წართმეული წერილი წაუკითხა ყარჩიხა-ხანის იდუმალ. ყველა მიხვდა კარს მომდგარ საფრთხეს, გიორგიმ დაიყოლია ზურაბ არაგვის ერისთავიც და ყარჩიხა-ხანის ლაშქრის წინააღმდეგ აჯანყება გადაწყვიტეს. აჯანყების დღედ დათქვეს 1625 წლის 25 მარტი, ხარება დღე.

ამ დღეს ქართველებმა გიორგი სააკაძის ჭკვიანური საომარი ტაქტიკისა და გამბედაობის, აგრეთვე ქართველ მოლაშქრეთა თავდადების წყალობით თითქმის მთლიანად ამოწყეიტეს შაჰის 30 ათასიანი არმია. თავად სააკაძემ საკუთარი ხელით განგმირა ყარჩიხა-ხანი და იუსუფ-ხანი, ხოლო მისმა მხლებლებმა დანარჩენი ირანელი სარდლები. მარტყოფის გამარჯვებას უდიდესი მნიშვნელობა ჰქონდა ქართლ-კახეთის და მთლიანად საქართველოსათვის. ამ გამარჯვებამ მათ თავიდან ააცილა გათათრების და აყრა-გადასახლების საფრთხე და საკუთარი ძალა არწმუნებინა. მალე ქართველებმა მთელი ქართლ-კახეთი გაწმინდეს ირანელებისაგან სააკაძის მეთაურობით. სააკაძემ გონიოში შეფარებულ კახთა მეფეს თეიმურაზს წერილი გაუგზავნა და ქართლ-კახეთის ტახტზე მეფედ მოიწვია.

სააკაძეზე და ზურაბ ერისთავზე განრისხებულმა შაჰ-აბასმა თავი მოჰკვეთა სააკაძის უმცროს ვაჟს პაატას, რომელიც ტარიგად შეეწირა თავის სამშობლოს.

მარტყოფის გამარჯვებამ და პაატას სიკვდილმა ხალხი საბოლოოდ შემოაბრუნა სააკაძისკენ და აპატია მას რენეგატობა და კონდოტიერობა*.

ასეთი დიდი მარცხი ჯერ არავისთან მოსვლია შაჰ-აბასს. მან გადაწყვიტა ქართველები საბოლოოდ მოესპო. შაჰმა ქართლში დიდი ლაშქრით გამოაგზავნა თავისი სიძე ისა-ხან ყოჩიბაში. ჯარმა 1625 წლის ივნისის ბოლოს სოფელ მარაბდასთან დაიბანაკა.

1 ივლისს მარაბდის ველზე 50 ათასი ირანელი 20 ათას ქართველს დაუპირისპირდა. დიდებულთა უმრავლესობამ და თავად სარდალმა თეიმურაზ მეფემ არ მიიღეს სააკაძის სწორი საომარი ტაქტიკა და შეტევაზე გადავიდნენ. მართალია, ქართველებმა თავიდან სერიოზულ წარმატებას მიაღწიეს, მაგრამ ირანელებს მიეშველა აზერბაიჯანის ბეგლარბეგი შაჰ ბენდე-ხანი თავისი მხედრობით. ქართველები დამარცხდნენ. 10 ათასი ქართველი და 14 ათასი ირანელი ესვენა მარაბდის ველზე. ბრძოლაში გმირულად დაეცა ცხრა ძმა ხერხეულიძე. გადარჩენილმა ქართველებმა უკან დაიხიეს და გაიფანტნენ.

გიორგი სააკაძემ პატარ-პატარა რაზმები შემოიკრიბა და პარტიზანული ბრძოლა გააჩაღა დამპყრობთა წინააღმდეგ. მან შეძლო ქსანთან ირანელთა 12 ათასიანი ჯარის განადგურება. მალე სააკაძემ თავისი რაზმებით ირანელები სამცხე-ჯავახეთიდანაც გაყარა და ირანის წინააღმდეგ მომხრობის მიზნით იქ თურქთა სულთანი მიიწვია (!). ეს კი არასწორი ნაბიჯი იყო (საერთოდ, უნდა ითქვას, რომ სააკაძე ძლიერი სარდალი იყო, მაგრამ პოლიტიკაში საკმაოდ მოიკოჭლებდა). თურქები სამცხეში კი შემოვიდნენ, მაგრამ სააკაძის დასახმარებლად ხელიც არ გაუნძრევიათ. სააკაძემ კვლავ განაგრძო ბრძოლა ირანის წინააღმდეგ და გორის, ბირთვისის და ლორეს ციხეები გამოსტაცა მათ. ამასობაში შაჰ-აბასმა ტაქტიკა შეცვალა და თეიმურაზ მეფესთან ზავი დადო. ეს აღარ მოეწონა სააკაძეს და იმერეთში გადავიდა, დაუმძახლდა იმერთა მეფეს გიორგი მესამეს და თანაც შეჰპირდა მისი ვაჟის მეფედ დასმას ქართლ-კახეთში თეიმურაზის ნაცვლად. თეიმურაზს ისედაც არ მოსწონდა, რომ რეალური ძალაუფლება სააკაძის ხელში იყო და როცა სააკაძის ახალი გეგმის შესახებ შეიტყო, ფრიად განრისხდა – ფაქტი იყო, რომ სააკაძე ძაღლად აღარ აგდებდა თეიმურაზ მეფეს. ამ უნდობლობამ და დაპირისპირებამ გამოიწვია უდიდესი უბედურება – სამოქალაქო ომი, ანუ ქართველები საჟლეტად დაერივნენ ერთმანეთს. ეს ყველაფერი 1626 წლის შემოდგომაზე ბაზალეთის ტბასთან მოხდა, გაერთიანებული ქართლ-კახეთის მეფის წინააღმდეგ გამოსვლა სააკაძის დიდი შეცდომა იყო, მიუხედავად იმისა, რომ ამ დაპირისპირებაში გარკვეულწილად თეიმურაზიც სცოდავდა, სააკაძე მაინც მეფის ქვეშევრდომი იყო და მეტი დათმობა და შეგნების გამოჩენა მართებდა, ეს კი ძალაუფლებით „მთვრალმა“ სააკაძემ არ გაითვალისწინა და თავის მომხრეებთან ერთად დამარცხდა კიდეც. ამ ბრძოლაში დაიღუპა და დაიჭრა ასობით ადამიანი და, რაც ყველაზე დიდი უბედურება იყო, დაიშალა ქართველთა ერთობა.

თეიმურაზზე შურისძიებით აღვსილი სააკაძე მომხრეებით ჯერ სამცხეში გადავიდა, იქიდან კი თურქეთის სულთანს ეახლა, კვლავ „გათათრდა“ და თავისი სამსახური შესთავაზა ირანის წინააღმდეგ, სამაგიეროდ კი ჯარი სთხოვა საქართველოს „გამოსახსნელად“. ამით მან კვლავ გაიამეორა ძველი შეცდომა. თურქეთის სულთანს სულ სხვა გეგმები ჰქონდა – მას სააკაძე ირანის წინააღმდეგ სარძოლველად სჭირდებოდა და არა საქართველოს საშველად. ამასთან შაჰ-აბასის მაგალითიც წინ ედგა სულთან მურად IV-ს. სააკაძე კარგად მიიღეს, ყარამანიის ვილაიეთიც უბოძეს, დიდვეზირის ხუსრევ-ფაშას მარჯვენა ხელადაც დანიშნეს, მაგრამ ბოლომდე, როგორც ჩანს, არ ენდობოდნენ და თვალს ფხიზლად ადევნებდნენ. სააკაძემ თურქეთშიც დიდი სახელი გაითქვა, მაგრამ მოშურნენიც ბევრი გაიჩინა. როცა მიხვდა, რომ თურქეთის სულთანს მისთვის „არ ეცალა“, მან ქართლში გაქცევა გადაწყვიტა. ის და მისი მხლებლები, ორმოცდაათამდე ქართველი, მათ შორის მისი ვაჟი ავთანდილიც, შეიპყრეს და ყველანი სიკვდილით დასაჯეს. გიორგი სააკაძის კეთილშობილური განზრახვა საქართველოს გაერთიანებისა ნაადრევი აღმოჩნდა და, დაშვებული შეცდომების გამო, მარცხით დამთავრდა. საქართველოს ერთიანი სხეული მაშინ ძლიერ იყო დარღვეული. უცხო, მტრულთ (თუნდაც ერთმორწმუნე) ძალებით მხოლოდ პირადი ძალაუფლების და სიმდიდრის მოპოყება შეიძლება და არა სმშობლოს ჭეშმარიტი გამოხსნა. ამადაც ამბობდა დიდი ბაირონი: „ვაგლახ! მას სჯერა ეს ზღაპარი, რომ მის სამშობლოს გამოიხსნის გადამთიელი“.

სააკაძეზე უამრავი ნაშრომი და ნარკვევია დაწერილი: ზოგი მას ქვეყნის მხსნელად და ეროვნულ გმირად თვლის, ზოგი მოღალატედ და კონდოტიერად, ხოლო ზოგი არც მოღალატედ და არც გმირად, უბრალოდ, ტრაგიკულ პიროვნებად მიიჩნევს მას. ფაქტი ერთია – სააკაძეს დიდი დამსახურებაც მიუძღვის თავის ქვეყნის წინაშე (ტაშისკარის, მარტყოფის, ქსნის ბრძოლების მოგება, შვილის – პაატას გაწირვა სამშობლოსათვის) და დიდი შეცდომებიც აქვს დაშვებული (კახეთში შაჰის მეგზურობა, ლუარსაბის „დაღუპვა“, სამოქალაქო ომის გაჩაღება ბაზალეთთან, სუსტი და მერყევი პოლიტიკა). ამადაც უწოდებდა ილია ჭავჭავაძე მას „ავკარგიან კაცს“ და მიუთითებდა „მის ავად და კარგადაც აღსახსნელ დიდ საქმეებზე“. ეს ყველაფერი იძლევა იმის საფუძველს, რომ ეს „უძღები შვილი“ გმირად თუ არა, მოღალატედ მაინც არ მივიჩნიოთ.

წყარო: 1) http://lemill.net/

2) http://www.google.ge/search?q=%E1%83%92%E1%83%98%E1%83%9D%E1%83%A0%E1%83%92%E1%83%98+%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%90%E1%83%99%E1%83%90%E1%83%AB%E1%83%94&hl=ka&source=lnms&tbm=isch&sa=X&ei=t7AsUankNOnw4QSG74GYAg&ved=0CAoQ_AUoAQ&biw=1440&bih=777&sei=DLEsUfjnO4mO4gTO7ICAAQ

3) http://www.youtube.com/

დავით IV აღმაშენებელი

1089 წელს აფხაზთა და ქართველთა მეფის ტახტზე ავიდა 16 წლის ჭაბუკი, მეფე დავით IV, შემდგომში აღმაშენებლად წოდებული. იგი დაიბადა 1073 წელს, მეფე გიორგი მეორის ოჯახში, ბაგრატიონთა დინასტიიდან.

დავით აღმაშენებელმა, ერთ-ერთმა ყველაზე წარმატებული ქართველმა მონარქმა მოახერხა თურქ სელჩუკთა ქვეყნიდან განდევნდა 1121 წელს დიდგორის ბრძოლაში მნიშვნელოვანი გამარჯვებით. მის მიერ არმიაში და მმართველობის სისტემაში გატარებულმა რეფორმებმა შესაძლებლობა მისცა ქვეყანა გაეერთიანებინა და მთელი კავკასიის მიწების საქართველოს დაქვემდებარებაში შემოეყვანა. ქრისტიანული კულტურის წამხალისებელი და თავად თავდადებული ქრისტიანი საქართველოს მართლმადიდებლური ეკლესიის მიერ წმინდანად არის შერაცხული.

დავითი წიგნის დიდი მოყვარული ყოფილა. სადაც უნდა წასულიყო, ომში, სანადიროდ თუ სამოგზაუროდ, რჩეული წიგნები ყოველთვის თან დაჰქონდა. როგორც კი დასასვენებლად მუხლს ჩახრიდა, მაშინვე წიგნს მოართმევდნენ. თვალი რომ დაეღლებოდა, სხვას აკითხებდა ხმამაღლა. დავითი კითხულობდა ღვთისმეტყველთა ნაშრომებს. ასევე ეცნობოდა ანტიკურ ავტორთა ნაწარმოებებს, როგორც საეკლესიო და სამხედრო, ისე ეკონომიკურ, არქიტექტურულ, სამართლებრივ სფეროში. მისივე ისტორიკოსის ცნობით, ერთხელ ისე გაერთო კითხვით, რომ ვერ გაიგო, მტერი თავს როგორ წამოადგა. თუმცა წიგნი სწორედ იმისთვის სჭირდებოდა, რომ მომხდური და მოძალადე დაემარცხებინა. ალბათ, წიგნიერების განუზომელმა სიყვარულმაც, რა თქმა უნდა, სხვა ფაქტორებთან ერთად, განაპირობა მის მიერ იყალთოს, გელათის, გრემის აკადემიების დაარსება, სადაც ისწავლებოდა ფილოსოფია, რიტორიკა, არითმეტიკა, გეომეტრია, გრამატიკა, მუსიკა, ასტრონომია. ამ მონასტრებში სამოღვაწეოდ მან საზღვარგარეთიდან ჩამოიყვანა ქართველი მწერლები, მეცნიერები, ფილოსოფოსები, მათ შორის, იოანე პეტრიწი და არსენ იყალთოელი. აქტიურად ეხმარებოდა საზღვარგარეთ არსებულ ქართული კულტურისა და განათლების ცენტრებს.

განათლება ფუჭია სულიერების გარეშე. მსოფლიო ისტორიას არ ახსოვს დავით აღმაშენებელზე კეთილმსახური, ღირსი და თავმდაბალი მონარქი. მას მოძღვრის კურთხევის გარეშე ერთი ნაბიჯი არ გადაუდგამს. სხვადასხვა დროს მისი მოძღვრები იყვნენ მამა ევსტრატი, მამა იოანე და მამა არსენი. დავითი აღზარდა მეუფე ჭყონდიდელმა, რომელიც მეფისათვის უძვირფასესი ადამიანი გახლდათ.

დავითს სიჭაბუკეში ცოლად შერთეს სომეხი ქალი, რომლისგანაც შეეძინა უფლისწული დემეტრე (შემდგომში დემეტრე პირველი). პირველი ცოლის შესახებ სხვა არაფერია ცნობილი. მეორე ცოლად მოიყვანა გურანდუხტი, ყივჩაღთა მთავრის, ათრაქა შარაღანის ძის ასული, რომლისგანაც შეეძინა კიდევ ერთი ძე – ვახტანგ (ცუატა), და ასულნი – თამარ, კატაი და თამარ მრწემი. თამარ უფროსი ცოლად ჰყავდა შირვანის შაჰს, მანუჩარ მეორეს, კატაი – ბიზანტიის კეისარ ივანე კომნენოსის უმცროს ძმას, ალექსის, ხოლო თამარ მრწემი – ოვსეთის მეფეს (დემეტრე პირველის დროს მისთხოვდა).

1099 წელს დავით აღმაშენებელმა თურქ-სელჩუკებს ხარკი შეუწყვიტა. ქვეყანამ სრული დამოუკიდებლობა მოიპოვა. ამ დროიდან დაიწყო საქართველოს ეკონომიკური და კულტურული აღმავლობა. თურქ-სელჩუკთა ალაგმვის შემდეგ დავითი შეუდგა ქართული მიწა-წყლის სრული გაერთიანებისათვის ბრძოლას. 1103 წელს აიღო ზედაზენი. 1104 წელს საქართველოს გაერთიანების მომხრე ჰერეთ-კახეთის დიდებულების (ქავთარისა და მისი დისწულების – არიშიანისა და ბარამის) დახმარებით შემოიერთა ჰერეთი და კახეთი.

1110 ქართველთა ლაშქარმა სამშვილდე აიღო, 1115 წელს – რუსთავი, 1117 წელს – გიში, 1118 წელს – ლორე. 1121 წლის აგვისტოში დავით IV-ის მეთაურობით ქართველებმა ძლევამოსილი ომი გადაიხადეს მუსლიმანთა კოალიციური ლაშქრის წიააღმდეგ. ბრძოლა დიდგორთან მოხდა. ქართველებმა გაიმარჯვეს დავითის მოხერხებული ტაქტიკის წყალობით. ამ ომის გამარჯვებით მათ დაიცვეს სამშობლო სრული განადგურებისაგან. დიდგორის ბრძოლაში გამარჯვების შემდეგ, 1122 წელს დავით აღმაშენებელმა თბილისი შემოუერთა საქართველოს სამეფოს.

დავით აღმაშენებელი დიდად უწყობდა ხელს ვაჭრობისა და ხელოსნობის განვითარებას. მან შეღავათიანი პირობები შეუქმნა ვაჭრებს, ააგო ხიდები, გზები, ააშენა ფუნდუკები, სადაც სხვადასხვა ქვეყნის ვაჭრებს უფასოდ შეეძლოთ ღამისთევა. ამის შედეგად XII საუკუნის I მეოთხედში საქართველოში საქალაქო ცხოვრება განსაკუთრებით დაწინაურდა.

დავით არმაშენებლის სახელთანაა დაკავშირებული გელათის ტაძრის მშენებლობა (დაუწყიათ 1106). მანვე დააარსა ქართული კულტურის ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი კერა – გელათის აკადემია. დავით IV-ის განკარგულებით ააგეს ღვთისმშობლის სახელობის ეკლესია შიომღვიმეში.

დავით აღმაშენებელმა თავისი წვლილი შეიტანა ქართული ჰიმნოგრაფიის განვითარებაშიც. მას ეკუთვნის ორიგინალური პოეტური ნაწარმოები “გალობანი სინანულისანი”, რომელიც შუა საუკუნეების ქართული კულტურის იდეოლოგიური და ესთეტიკური მრწამსის გამოხატულებაა.

დავით აღმაშენებელი გარდაიცვალა 1125 წელს, დაკრძალულია გელათის მონასტრის სამხრეთის კართან, სადაც დღესაც არის შემორჩენილი უზარმაზარი ლოდი დავითის ეპიტაფიით: ”ესე არს განსასუენებელი ჩემი უკუნითი უკუნისამდე; ესე მთნავს: აქა დავემკვიდრო მე”. თუმცა წმინდანად კურთხევის შემდეგ მისი ნაწილები ამოუსვენებიათ და დაუკრძალავთ გელათის საკრებულო ტაძარში. ქართულმა ეკლესიამ წმინდა დავით მეფის ხსენების დღედ დააწესა 26 იანვარი (ძველი სტილით).

წყარო: 1) http://www.buki.ge/

2) http://www.google.ge/search?q=%E1%83%93%E1%83%90%E1%83%95%E1%83%98%E1%83%97+%E1%83%90%E1%83%A6%E1%83%9B%E1%83%90%E1%83%A8%E1%83%94%E1%83%9C%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%94%E1%83%9A%E1%83%98&hl=ka&source=lnms&tbm=isch&sa=X&ei=TK0sUaWWNeWC4ASIyoGQBw&ved=0CAcQ_AUoAQ&biw=1440&bih=688

3) http://www.youtube.com/

ალექსანდრე ჭავჭავაძე – ბიოგრაფია

ალექსანდრე გარსევანის ძე ჭავჭავაძე დაიბადა 1786 წელს, პეტერბურგში. იშვიათ ვისმე ქართველთაგანს ჰქონია ისეთი ბედნიერი ჩამომავლობა და აღზრდა, როგორიც ჰქონდა ა. ჭავჭავაძეს. ალექსანდრეს მამა – გარსევან (დავით) პაატას ძე ჭავჭავაძე (1757-1811) გამოჩენილი სახელმწიფო მოღვაწე და საიმპერატორო კართან დაახლოებული პირი იყო. გარსევან ჭავჭავაძე გახლდათ 1783 წელს გეორგიევსკში დადებული ტრაქტატის თანაავტორი და ქართლ-კახეთის სამეფოს მხრიდან ერთ-ერთი ხელისმომწერი. ერთი წლის შემდეგ ერეკლე მეორემ გარსევან ჭავჭავაძე განსაკუთრებული ნდობით აღჭურვა და ქართლ-კახეთის სამეფოს დესპანად დანიშნა რუსეთის სამეფო კარზე. 1798 წელს პავლე I-ის ტახტზე ასვლის დროს, ის ხელახლა გაიგზავნა რუსეთში და ტახტზე ასვლის მილოცვის შემდეგ გეორგიევსკის ტრაქტატის დამტკიცება და საქართველოს მემკვიდრედ გიორგის დანიშვნა ითხოვა; დასასრულ, 1798 წელს გარსევან ჭავჭავაძე უკანასკნელად გაიგზავნა მეფე გიორგისაგან პეტერბურგს და უკანასკნელად ითხოვა რუსეთის მფარველობა. ამ მოგზაურობის დროს მისი პოლიტიკური მისია განხორციელდა. 18 დეკემბერს, 1800 წელს პავლე პირველმა ხელი მოაწერა საქართველოს რუსეთთან შეერთების მანიფესტს.
თანამედროვეთა გადმოცემით, გარსევან ჭავჭავაძე ბრგე, ახოვანი, „წმინდა ქართული ნაკვთების მქონე მამაკაცი“ ყოფილა. პიროვნული თვისებების, გონიერებისა და შესანიშნავი გარეგნობის წყალობით მან დიდი გავლენა მოიპოვა საიმპერატორო კარზე. იონა მეუნარგიას მიხედვით, „გარსევან ჭავჭავაძე იყო მწიგნობარი, მას ჰქონდა ყოველგვარი მისი დროების განათლება, იცოდა რუსული ენა და სასახლეში უპირველესი ადგილი ეჭირა. ამასთან, ამავე ცნობებით, საქართველოს თავადაზნაურობაში გარსევანი იყო ყოველთაგან პატივცემული და პეტერბურგში გადასახლებულ ქართველობასთან დიდი განწყობილება ჰქონდა. ამიტომაც იყო, რომ ერეკლემ ის პირველ ელჩად აირჩია ისეთ მძიმე საქმეში, როგორიც იყო ერთი სამეფოს მეორე სამეფოსათვის დამორჩილება“.
მეგობრები გარსევანს „პატარა კახის” მარჯვენა ხელს უწოდებდნენ, ხოლო მტრები გესლიანად ამბობდნენ, რომ გარსევანმა საქართველოს ერთადერთი ვაჟი შესძინა და სამაგიეროდ დამოუკიდებლობა კი დააკარგვინაო. 1803 წელს გ. ჭავჭავაძე ქართველ თავად-აზნაურთა საკრებულოს წინამძღოლად აირჩიეს.

იონა მეუნარგიას მიხედვით, „დედა ალექსანდრესი, მარიამ ივანეს ასული ავალიშვილისა, მისი დროის კვალობაზე განათლებული ქალი იყო, “ვეფხისტყაოსანზე” და ჩვენს ძველებურ წესზე აღზრდილი”.

ალექსანდრე ჭავჭავაძე თვით ეკატერინე II მონათლა. ამ ფაქტმა დიდი როლი შეასრულა პოეტის ბიოგრაფიაში. იონა მეუნარგია წერს: “რუსეთის კარი ამ დროს ეძებდა კარგს განწყობილებას საქართველოსთან. დიდმა იმპერატრიცამ, ეკატერინე II-მ, ისურვა საქართველოს ელჩის შვილის მონათვლა, გარსევანი ვერც კი ინატრებდა უკეთეს პატივს. ჩვენი პოეტი მონათლეს ეკატერინე II-მ და დიდმა მთავარმა ალექსანდრემ, შემდეგში იმპერატორმა ალექსანდრე პირველმა. მაყვლისფერი ხავერდის ბალიში, რომელზედაც ამოიყვანა ემბაზიდან ნათლია იმპერატრიცამ ალექსანდრე ჭავჭავაძე, დღესაც ინახება მის შვილიშვილებში. უკანასკნელად ამ ბალიშზე მონათლა განსვენებულმა იმპერატორმა ალექსანდრე II-მ სამეგრელოს თავადის შვილები, რომელნიც ალექსანდრე ჭავჭავაძის შვილისშვილის შვილები არიან. ამგვარმა დიდებულმა ნათლიებმა კიდევ უფრო გააუმჯობესეს ის პირობა, რომელშიაც გაიზარდა პოეტი”.
მომავალი პოეტი იმპერატორის კარზე იზრდებოდა. ბავშვობიდანვე შეისწავლა რუსული, ფრანგული, გერმანული ენები. ქართულ ენასა და ლიტერატურას პირველად დედამ აზიარა.
ცხრა წლის ალექსანდრე პეტერბურგის ერთ-ერთ ყველზე ცნობილ სასწავლებელში – ბამანის პანსიონში მიაბარეს, სადაც 1799 წლამდე დაჰყო. აქ მან შეისწავლა რუსული, ფრანგული და გერმანული ენები. 1799 წ. 10 აგვისტოს გარსევან ჭავჭავაძემ და კოვალენსკიმ იმპერატორ პავლეს მიერ გამოგზავნილი სამეფო გვირგვინი და სხვა სამეფო ნიშნები წამოიღეს და ჩამოვიდნენ თბილისს გიორგი XII–ის მეფედ კურთხევაზე დასაწრებლად. გარსევანმა ოჯახიც თან ჩამოიყვანა. მომავალი პოეტი თბილისში დარჩა და მამის ხელმძღვანელობით განაგრძობდა სწავლას.

იონა მეუნარგიას გადმოცემით, “რადგანაც თბილისში იმ დროს სასწავლებელი არ იყო, მამამ თან წამოიყვანა ბავშვის ლალად ერთი ფრანგი, რომელიც დიდხანს იყო ალექსანდრეს ოსტატად. აქ ისწავლა ალექსანდრემ ფრანგული, გერმანული, რუსული, სპარსული და ქართული. მეტადრე ქართული, რომელიც იმან ასე ზედმიწევნით იცოდა… ბედისგან განებივრებული ალექსანდრე თავისი ფრანგის მეცნიერებას ისმენდა და თავისუფალ დროს დასეირნობდა პირველად მამამისისაგან ჩვენში შემოტანილ “კარეტით”.

1804 წ. 17 იანვარს გ. ჭავჭავაძემ იმპერატორს წარუდგინა თხოვნა თავისი ვაჟიშვილის კამერპაჟად ჩარიცხვის შესახებ, რაც დაკმაყოფილებულ იქნა იმავე წლის 3 სექტემბერს. სწორედ ამ დროს ცარიზმის მოხელეთა აღვირახსნილობის გამო არაგვის ხეობის ქართველ მთიელთა აჯანყებამ იფეთქა. აჯანყებასთან დაკავშირებული იყვნენ ფარნაოზი და სხვა ბატონიშვილები.

1804 წ. 14 სექტემბერს თავისუფლების სულით გამსჭვალული 18 წლის ჭაბუკი პოეტი ფარნაოზ ატონიშვილთან გაიქცა და მთიელ აჯანყებულებს შეუერთდა.

მეფის რუსეთის ჯარებმა აჯანყება სწრაფად ჩაახშეს და მისი მეთაურები სასტიკად დასაჯეს. ალ. ჭავჭავაძე თბილისის საპყრობილეში მოათავსეს; 1805 წლის 11 ნოემბერს იგი ტამბოვში გადაასახლეს 3 წლით. გადასახლებაში შვილს გარსევანიც გაჰყვა. მისი მეცადინეობით (იმპერატორს თხოვნით მიმართა – მაჩუქეთ შვილი, შეიწყალეთ, სიყმაწვილით მოუვიდაო), 1806 წელს ალექსანდრე ჭავჭავაძეს დანაშაული აპატიეს და ტამბოვის გადასახლებისაგან გაანთავისუფლეს. 1807 წ. დამდეგს ალექსანდრე პაჟთა კორპუსში ჩარიცხეს. სწორედ ამ პერიოდში თარგმნა პოეტმა „ახლოით განჩხრეკილი კაცი“, რომელიც ფარნაოზ ბატონიშვილს მიუძღვნა.

დაიწყო მოუსვენარი სამხედრო სამსახური: 1808 წ. ალ. ჭავჭავაძემ დაამთავრა პაჟთა კორპუსი და იმავე წლის 19 დეკემბერს მიიღო პოდპორუჩიკობა. 1809 წელს ლეიბგვარდიის ჰუსართა პოლკში გაამწესეს, მონაწილეობას ღებულობს დიდ სამხედრო ოპერაციებში. 1811 წელს – სპარსელთა წინააღმდეგ მიემგზავრება ერევანში; იმავე წელს იგი პორუჩიკი გახდა. 1811 წ. გენერალ-ლეიტენანტ მარკიზ პაულიჩის ადიუტანტად დაინიშნა.

1812 წელი ალექსანდრე ჭავჭავაძის ცნობიერებასა და ბიოგრაფიაში შემობრუნების წელი იყო. 1804 წელს რუსეთის წინააღმდეგ მოწყობილი აჯანყების გამო დასჯილ პოეტს, 1812 წლის თებერვალს მარკიზ პაულიჩის ბრძანებით გზავნიან კახეთში – სიღნაღისა და თელავის მაზრებში კახეთის გლეხთა აჯანყების ჩამხშობ ექსპედიციაში.
იონა მეუნარგია წერს: “თბილისიდან მოშორებულ კახეთში ბატონიშვილებმა (ალექსანდრე ბატონიშვილი) განიზრახეს ამ დროს რუსეთის ქვეშევრდომობიდან განდგომა და ააჯანყეს კახელები. მთავრობამ ამათი დამშვიდება მიანდო ალექსანდრე ჭავჭავაძეს. ალექსანდრემ ჯერ მოინდომა კახეთის დამშვიდება ტკბილი ქართულით, მაგრამ, რომ ვერა გააწყო-რა, საქმე ძალაზე და სროლაზე მიდგა. რასაკვირველია, ამ შებმაში მთავრობის მხარემ გაიმარჯვა. ალექსანდრე სწუხდა, რომ საკუთარ ძმებთან უნდა ეომა, მაგრამ მოვალეობის და სამხედერო დისციპლინის მონა, ის შეება კახელებს და ცდილობდა საქმე ისე მაინც გაეთავებინა, რომ ბევრი უბედურება არ მომხდარიყო.
ბევრი უბედურება მართლაც არ მოხდა, მაგრამ თვითონ პოეტი ლამის იმსხვერპლა ამ აჯანყებამ. ერთმა გლეხკაცმა ის დაჭრა ფეხში. ამ ჭრილობას ძლიერ ცუდი შედეგი ექნებოდა პოეტისათვის, რომ დროზე არ მიშველებოდნენ ქუთათური თურმანიძეები, რომელნიც იმ დროშიც შესანიშნავი ექიმები იყვნენ”.

ჭრილობიდან მორჩენილი ალექსანდრე ჭავჭავაძე რუსეთის ჯარს მიჰყვება და 1813 წ. 21 სექტემბრიდან 1814 წ. 6 ივლისამდე მონაწილეობს ნაპოლეონის წინააღმდეგ სამამულო ომში. იგი ახლდა მთავარსარდალ ბარკლაი დე ტოლის. მონაწილეობდა საქსონიაში გამართულ ბრძოლებმი. გამარჯვებულ რუსულ არმიასთან ერთად შევიდა პარიზში. ბრძოლებში წარჩინებისათვის ალ. ჭავჭავაძემ არაერთი ჯილდო მიიღო: წმ. ანას ორდენი II ხარისხის ნიშნით, ოქროს ხმალი წარწერით “გულადობისათვის” და სხვ. მისი უმაღლესი ჯილდო იყო საფრანგეთის საპატიო ლეგიონის ორდენი. თითქმის ერთი წელი დასავლეთ ევროპაში მოქმედ არმიაში გაატარა. იქ იგი უშუალოდ გაეცნო ფრანგ ხალხს, მის უმაღლეს კულტურას. 1814 წ. ორ თვეზე მეტ ხანს იგი საფრანგეთში, უმთავრესად პარიზში, იმყოფებოდა. 1817 წელს პოეტმა პოლკოვნიკის ჩინიც მიიღო და ლეიბჰუსართა პოლკიდან გადაყვანილ იქნა ნიჟეგოროდის დრაგუნთა პოლკში, რომელიც იდგა ყარაღაჯში, წინანდალთან ახლოს. 1818 წლიდან მსახურობდა ნიჟეგოროდის დრაგუნთა პოლკში, 1822 წელს კი ამ პოლკის უფროსი გახდა, მაგრამ სამსახურში მომხდარი უსიამოვნების გამო იგი ქართველ გრენადერთა პოლკში გადავიდა. მოგვიანებით ალექსანდრე ჭავჭავაძე დაინიშნა საგანგებო დავალებათა შემსრულებლის თანამდებობაზე გენერალ ერმოლოვთან.

სტუმართმოყვარეობით განთქმული ალ. ჭავჭავაძის ოჯახი მაშინდელი საქართველოს მოწინავე აზრისა და კულტურის ერთ-ერთი მთავარი კერაც იყო. რუსეთისა და დასავლეთ ევროპის ბევრი გამოჩენილი მოღვაწე, ვისაც კი საქართველოში ყოფნა უხდებოდა, უპირველეს ყოვლისა, ალ. ჭავჭავაძის სახლში ეცნობოდა ქართველი ერის ისტორიასა და მწერლობას.

1826 წელს პოეტმა გენერალ-მაიორის წოდება მიიღო. ამას მოჰყვა ყუბანის ჯარების უფროსის თანამდებობაზე დანიშვნა. მის სამხედრო კარიერაში განსაკუთრებით მნიშვნელოვანი გამოდგა 1827 წელი, როდესაც ალექსანდრემ რუსეთ-სპარსეთის ომში მიიღო მონაწილეობა და ოქტომბერში დაიპყრო თავრიზი. ამ პერიოდიდან ალექსანდრე ხან აზერბაიჯანშია, ხან – სომხეთში. 1828 წ. თებერვალში ალ. ჭავჭავაძეს ნიშნავენ სომხეთის ოლქის უფროსად. მონაწილეობს რუსეთ-ოსმალეთის ომში (1828 წ.) და სამკვირიანი ბრძოლების შემდეგ, 28 აგვისტოს ბრძოლით იპყრობს ბაიაზეთს. როცა პასკევიჩისთვის ეს ამბავი უცნობებიათ, აღტაცებულს დაუძახია – „ყოჩაღ, ჭავჭავაძევ!“. იმავე წლის 8 სექტემბერს აიღო სიმაგრე დადიანი, ხოლო 10 სექტემბერს – ციხე სიმაგრე თოფრაყალა. 1829 წელს ალ. ჭავჭავაძეს კახეთის სამხედრო სასაზღვრო დაცვის უფროსის პოსტი უჭირავს; 1830 წ. ხევსურთა საჩივრების კომისიას თავმჯდომარეობს.
ალ. ჭავჭავაძის ბიოგრაფიაში განსაკუთრებული ადგილი უჭირავს 1832 წელს რუსეთის იმპერიის წინააღმდეგ მოწყობილ შეთქმულებას. იგი აქტიურად იყო ჩაბმული ამ უმნიშვნელოვანეს მოვლენაში. როგორც სარწმუნო წყაროებიდან ირკვევა, პოეტს შეთქმულების გამარჯვების შემთხვევაში საქართველოს სახელმწიფო მმართველობაში დიდი თანამდებობა უნდა დაეკავებინა. შეთქმულებასთან ალექსანდრე მთელი ოჯახით იყო დაკავშირებული. ცნობილია, რომ შეთქმულთა შორის მეტად პოპულარული ლექსი – გრ. ორბელიანის აიარალისა, მისმა მეუღლემ სალომემ გაავრცელა. მაგრამ შეთქმულება დამარცხდა და მის მონაწილეებს სასტიკად გაუსწორდნენ. სასჯელს, ბუნებრივია, ვერც ალექსანდრე ჭავჭავაძე ასცდა. იგი კვლავ ტამბოვში, მხოლოდ ახლა უკვე ოთხი წლით გადაასახლეს. თუმცა სასჯელი არც ამჯერად მოუხდია ბოლომდე – ცოტა ხანში იმპერატრიცას ნათლული გაათავისუფლეს ”წარსულში დამსახურებისთვის” და პეტერბურგში გაიწვიეს.
პატიმრობიდან გათავისუფლების შემდეგ ალ. ჭავჭავაძე სახელმწიფო სამსახურს დაუბრუნდა და მას შემდეგ რუსეთის იმპერიისადმი ორგულობაში შემჩნეული აღარ ყოფილა.

1838-1841 წლებში, როგორც საკარანტინო ზონის უფროსმა, ალ. ჭავჭავაძემ დიდი მუშაობა გასწია ამიერკავკასიის სხვადასხვა ადგილას გამძვინვარებული შავი ჭირის წინააღმდეგ ბრძოლაში.

1838 წლის 4 აპრილს იგი ამიერკავკასიის მთავარმმართველობის წევრად დაინიშნა. 1841 წელს პოეტს კვლავ აწინაურებენ – იგი გენერალ-ლეიტენანტი გახდა. 1842 წ. 23 დეკემბრიდან 1843 წ. 13 მარტამდე ალ. ჭავჭავაძე ამიერკავკასიის მხარის სამოქალაქო სამმართველოს უფროსის მოვალეობას ასრულებს; 1842–1844 წლებშია ამავე სამმართველოსთან შექმნილ აღალართა უფლებების მომწესრიგებელ კომიტეტს თავმჯდომარეობს. ალ. ჭავჭავაძე ადგენს პროგრესულ პროექტს, რომლის მიხედვითაც აღალარებს ეკრძალებოდათ დასახლებული ადგილების ყიდვა, მოეთხოვებოდათ სახელმწიფო და სამხედრო სამსახური, სახელმწიფოს ევალებოდა ზრუნვა მათს სწავლა-განათლებაზე და სხვ.

1843-ში დაინიშნა კახეთის მილიციის უფროსად, რომლის შექმნის უშუალო მიზანი კავკასიის ეროვნულ-განმათავისუფლებელი მოძრაობის მეთაურის – შამილის წინააღმდეგ ბრძოლა იყო. 1843 წლის 21 სექტემბერს იგი კავკასიისკენ დაიძრა და დაიპყრო დიდოეთი.
ცნობილია ერთი საინტერესო ფაქტი ალ. ჭავჭავაძის ამ პერიოდის მოღვაწეობიდან. 1845 წელს თბილისში სტუმრად მყოფ მთავარმართებელ ვორონცოვისთვის ალექსანდრე ჭავჭავაძეს ქართული გაზეთის დაარსება უთხოვია. 1845 წელსვე პოეტი ახლად დაარსებული სათეატრო კომიტეტის წევრი გახდა.
ალექსანდრე ჭავჭავაძის ოჯახი XIX საუკუნის პირველ ნახევარში ქართული კულტურის უმნიშვნელოვანესი კერა იყო. მის სახლში გამუდმებით იკრიბებოდნენ ქართველი მწერლები, საზოგადო მოღვაწეეები, იმართებოდა ლიტერატურული საღამოები, თეატრალური წარმოდგენები, დისკუსიები საზოგადოებრივ საკითხებზე, შეკრებილნი კითხულობდნენ ახალ ნაწარმოებებს. იონა მეუნარგიას გადმოცემით, ქართული მუდმივი თეატრის შექმნის იდეა ალექსანდრეს ოჯახში ჩასახულა. სცენისმოყვარეთა პატარა წრეც ჩამოუყალიბებიათ, რომლის სათავეში თავად პოეტი მდგარა. სწორედ ამ პერიოდში უთარგმნია მას პიერ კორნელის ტრაგედია „სიდი“, საოჯახო წარმოდგენაც მოუმზადებიათ, რომელშიც ერთერთი მთავარი როლი ალექსანდრეს უნდა შეესრულებინა, მაგრამ რაღაც მიზეზის გამო წარმოდგენა ჩაშლილა.
ალ. ჭავჭავაძემ 1810 წელს შეირთო სარდალ იონა ორბელიანის ასული სალომე ორბელიანი. ალ. ჭავჭავაძესა და მის მეუღლე სალომე ორბელიანს 4 შვილი, 14 შვილიშვილი და 31 შვილთაშვილი ჰყავდათ. უფროსი ქალი ნინო (1812-1857) ცნობილი რუსი მწერლის გრიბოედოვის მეუღლე იყო; მეორე ქალი ეკატერინე (1816-1882) — სამეგრელოს უკანასკნელი მთავრის დავით დადიანის მეუღლე; მესამე შვილი გენერალ-მაიორი დავითი (1818-1884); მეოთხე ქალი სოფიო (1833-1891) — კავკასიის სასწავლო ოლქის მზრუნველი ბარონ ნიკოლაის მეუღლე.
ალექსანდრე ჭავჭავაძის ულამაზესი ასულები ნინო და ეკატერინე არაერთი პოეტის შთაგონების წყაროდ ქცეულან. მათ ლექსებს უძღვნიდნენ ნიკოლოზ ბარათაშვილი და გრიგოლ ორბელიანი. სწორედ ეკატერინე ჭავჭავაძემ გადასცა ილია ჭავჭავაძეს ცარსკოე სელოში ყოფნის დროს ბარათაშვილის პოემის „ბედი ქართლისას“, „მერანის“ და სხვა ლექსების ხელნაწერი რვეული.
ალექსანდრე ჭავჭავაძე სრულიად მოულოდნელად გარდაიცვალა. 1846 წლის 6 ნოემბერს პოეტი ვორონცოვის დაბადებისადმი მიძღვნილ ნადიმზე იყო მიწვეული. დღის პირველ საათზე სახლიდან ახალი გამოსული, საპარადოდ გამოწყობილი ალ. ჭავჭავაძე ეტლით მიემგზავრებოდა ვორონცოვთან. გზად მიმავალს, ახლანდელი ალ. ჭავჭავაძის ქუჩის დასაწყისში, ეტლში შებმული ცხენი დაუფრთხო ბინიდან გადმოღვრილმა წყალმა. პოეტი შეეცადა მეეტლეს მიშველებოდა. ალექსანდრე წამოდგა, უნდოდა აღვირს სწვდომოდა, მაგრამ შინელის კალთა ბორბალმა ჩაიხვია, ეტლიდან გადმოვარდა და თავით ფილაქანზე დაეცა. გონწასული პოეტი მეორე დღეს, დილის ცხრა საათზე გარდაიცვალა საკუთარ სახლში.

მესამე დღეს მთელმა თბილისმა გააცილა პოეტის ნეშტი კახეთში. დაკრძალეს შუამთის მონასტერში – საგვარეულო აკლდამაში, სადაც დამარხულია დედამისიც. მის საფლავზე ძევს ქვა, რომელსაც აწერია: „მარად უვიწყოსა სიმამრისა სამარესა დავსდე ფიქალი ესე მთავარმა დავით დადიანმან“. საფლავის გასწვრივ კედელში მოთავსებული მარმარილოს ფიქალის წარწერა მთავრდება ფსალმუნის სიტყვებით: “მწუხრსა განუსვენოს ტირილმან და ცისკარსა სიხარულმან”.

წყარო: 1) http://burusi.com/

2) youtube.com

3) google.ge

ქიმია

ქიმია — მეცნიერება, რომელიც შეისწავლის ნივთიერების შემადგენლობასა და აღნაგობას, ნივთიერების თვისებებს და გარდაქმნებს, ამ გარდაქმნათა ხელშემწყობ ან თავიდან აცილებისათვის აუცილებელ პირობებს. ქიმიკოსები სწავლობენ ქიმიურ ელემენტებს, მათგან ერთ-ერთი განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია სიცოცხლისათვის — ნახშირბადი. ორგანული ნივთიერებები ეწოდება ნახშირბადის შემცველ ნაერთებს, ხოლო არაორგანული — სხვა დანარჩენებს. ამის შესაბამისად გვაქვს ქიმიის ორი ძირითადი დარგი — ორგანული ქიმია და არაორგანული ქიმია.

ეტიმოლოგია

ძნელი სათქმელია, თუ როდის წარმოიშვა პირველად სიტყვა „ქიმია“ და რა აზრს იტევდა იგი თავდაპირველად თავის თავში. ამის შესახებ მრავალ ისტორიკოსს აქვს გამოთქმული საკუთარი ჰიპოთეზა, თუმცა დღემდე არ მოხერხდა საერთო აზრამდე მისვლა.

ტერმინები — „ქიმია“, „ქიმიკოსი“ ინტენსიურად გამოიყენება სამეცნიერო ლიტერატურაში, მონოგრაფიებსა და სახელმძღვანელოებში XVII საუკუნიდან მოყოლებული. მრავალ ევროპულ ენაზე სიტყვა „ქიმიას“ იდენტური მნიშვნელობა გააჩნია: chemistry — ინგლისურად, Chemie — გერმანულად, chimie — ფრანგულად, chimica — იტალიურად, quimica — ესპანურად და პორტუგალიურად, kemi — შვედურად და დანიურად, და თურქულად — kimya. ამ ჩამონათვალში ყურადღება მისაქცევია ფუძეზე „ქემ“ ან „ქიმ“, რომელიც თითოეულ მათგანში ფიგურირებს. შესაძლოა ეს არის ის ადგილი, საიდანაც შეიძლება ტერმინ „ქიმიის“ განსამარტი გასაღების მოძებნა. ზუსტად მსგავსი გზით მიდიოდნენ ისტორიკოსები, რომლებიც ამ პრობლემაზე იმტვრევდნენ თავს, და როგორც ერთ-ერთი მათგანი აღნიშნავდა, სიტყვა „ქიმია“ თანაჟღერადია რამდენიმე ძვ. ბერძნული სიტყვისა. მაგალითად სიტყვა „ქიმოს“-ის, რომელიც „წვენს“ ნიშნავს. ეს სახელწოდება გვხვდება უძველეს ხელნაწერებში, რომელიც მედიცინასა და ფარმაციას ეხება. „ქიმა“ ან „ქიუმა“ ძვ. ბერძნულად „დნობას“ ნიშნავს და არ არის აზრს მოკლებული იმის ვარაუდიც, რომ „ქიმია“ თავდაპირველი მნიშვნელობით „ლითონების გამოდნობის ხელოვნებას“ ნიშნავდა. აი, „ქიმევსის“-ი კი „არევას“ ნიშნავს, რაც როგორც ყველას მოეხსენება ერთ-ერთი აუცილებელი პროცესია ქიმიაში, ასე რომ ეს ძვ. ბერძული სიტყვაც შეიძლება მოვიაზროთ ამ ტერმინის პირველწყაროდ.

მრავალი მეცნიერი ცნება „ქიმიის“ სამშობლოდ ძვ. ეგვიპტეს ასახელებს. ძველი ეგვიპტელები სიტყვით „ქემა“ მდინარე ნილოსის ნაყოფიერ ნაპირებს მოიხსენიებდნენ (საინტერესოა ის ფაქტიც, რომ ძველ ბერძნულ ენაში სიტყვა „ნიადაგი“ წარმოითქმის როგორც „გუმუს“). ამ მოსაზრებას ემხრობოდა ფრანგი ქიმიკოსი მარსელენ ბერტლო, რომელიც თავის თანამოაზრეებთან ერთად ამტკიცებდა რომ „ქიმია“ იმ ცოდნის ერთობლიობას წარმოადგენს, რომელიც დედამიწის წიაღის შესწავლასთან იყო დაკავშირებული. გამოთქმული იყო ასეთი „ეგზოტიკური“ მოსაზრება, თითქოს „ქიმია“ წარმოსდგება ძველი ჩინური სიტყვისაგან „კიმ“, რაც „ოქროს“ ნიშნავს.

ისტორიული წყაროების თანახმად ტერმინი „ქიმია“ იმ მნიშვნელობით, რომელიც, მან დასავლურ ევროპულ ცივილიზაციაში შეიძინა, პირველად გამოიყენა ზოსიმე პანოპოლიტანელმა ჩვენი წელთაღრიცხვის IV საუკუნის მეორე ნახევარში.

ქიმიის ისტორია

ზოგიერთი ქიმიური პროცესი, მაგალითად მადნისაგან ლითონების მიღება, ტანსაცმლის ღებვა, ტყავის გამოყვანა და სხვა, ადამიანის მიერ კულტურული ცხოვრების გარიჟრაჟზე გამოიყენებოდა. მე-3-4 საუკუნეებში ჩაისახა ალქიმია, რომლის მიზანი იყო სხვადასხვა ლითონების გადაქცევა კეთილშობილ ლითონებად. აღორძინების ეპოქიდან დაწყებული ქიმიურ კვლევებს სულ უფრო და უფრო აქტიურად იყენებდნენ პრაქტიკული მიზნებისათვის (მეტალურგია, მინის წარმოება, კერამიკის და საღებავების დამზადება). მე-17 საუკუნის მე-2 ნახევარში რ. ბოილმა პირველმა შემოიღო „ქიმიური ელემენტის“ ცნების მეცნიერული განმარტება.

წყარო: 1) http://ka.wikipedia.org/

2) http://www.google.ge/search?q=%E1%83%A5%E1%83%98%E1%83%9B%E1%83%98%E1%83%90&hl=ka&source=lnms&tbm=isch&sa=X&ei=o6QsUfyoOMmD4ASDpYCgDw&ved=0CAcQ_AUoAQ&biw=1440&bih=777

3) http://www.youtube.com/

25 თებერვალი – საბჭოთა ოკუპაციის დღე

აქართველოს ეროვნული საბჭოს მიერ დამოუკიდებლობის გამოცხადებიდან (1918 წლის 26 მაისი) სამ წელში, 1921 წელს საბჭოთა რუსეთის ხელმძღვანელობამ ძალის გამოყენებით საქართველოს დაპყრობის გადაწყვეტილება მიიღო.

რუსეთის წითელი არმია ჩვენს ქვეყანაში 12 თებერვალს შემოიჭრა. რუსეთის მე-11 არმიას ქართული ჯარი, სახალხო გვარდია და მოხალისეები თბილისის მისადგომებთან აღუდგნენ. ძირითადი ბრძოლები კოჯრისა და ტაბახმელას მიდამოებში გაიმართა.

მე-11 არმიას იუნკერებმა დიდი წინააგმდეგობა გაუწიეს. მათ ერთხანს კიდეც უკუაგდეს მტერი. თუმცა განახლებული შეტაკებების შედეგად იუნკერთა დიდი ნაწილი ბრძოლის ველზე დაეცა. თბილისის მისადგომებთან ბრძოლაში მოხალისედ წასული, პოეტ კონსტანტინე მაყაშვილის 20 წლის ქალიშვილი მარო მაყაშვილიც დაიღუპა. ის ყუმბარის ნამსხვრევით სასიკვდილოდ დაიჭრა კეფაში.

23 თებერვალს კოჯრისა და ტაბახმელას ტერიტორიაზე ბრძოლები შეწყდა.

1921 წლის 25 თებერვალს კი საბჭოთა რუსეთის მე-11 წითელი არმია თბილისში უბრძოლველად შეიჭრა. მოკავშირეების გარეშე, ბედის ანაბარად მიტოვებულმა ქვეყანამ ვერ გაუწია სათანადო წინააღმდეგობა რუსეთის არმიას, რომელმაც დაიკავა საქართველოს დედაქალი და აქ საბჭოთა ხელისუფლება გამოაცხადა. ქვეყანამ სუვერენიტეტი დაკარგა. საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკის მთავრობა ბათუმში გადავიდა, ხოლო იმავე წლის მარტში დატოვა საქართველო და ემიგრაციაში წავიდა. მებრძოლ იუნკერებს სამშობლო არასოდეს დაუტოვებიათ.

კოჯრის მახლობლად გმირულად დაღუპული იუნკერები დიდი პატივით დაკრძალეს ეკლესიის ეზოში. იქ, სადაც ამჟამად საქართველოს პარლამენტის შენობა მდებარეობს. აღნიშნული ტაძარი კი (აგებული 1897 წ.) 1930 წელს კომუნისტური იდეოლოგიისა და რეჟიმის შედეგად დაანგრიეს.

2010 წელს საქართველოს პარლამენტმა ერთხმად მიიღო დადგენილება, რომელიც ავალებს მთავრობას ყოველ 25 თებერვალს, ასეულ ათასობით ოკუპაციის მსხვერპლთა პატივსაცემად, რომლებიც “კომუნისტურმა საოკუპაციო რეჟიმმა პოლიტიკური ნიშნით სიცოცხლეს გამოასალმა”, დაუშვას სახელმწიფო დროშები და გამოცხადდეს წუთიერი დუმილი.

25 თებერვალს საზეიმო ღონისძიებები შეზღუდულია. მართლმადიდებლურ ტაძრებში კი გმირების სულების მოსახსენიებელი პანაშვიდები სრულდება.

25 თებერვალი, 1921წ.

თოვდა და თბილის ებურა თალხი,

დუმდა სიონი და დუმდა ხალხი,

ძილღვიძრად იყო ქალაქი ჩემი,

საშინელებას კვლავ სჭედდა გრდემლი –

ისევ გოლგოთა, სისხლი და ცრემლი!

მშობელი დედავ, ისევ გაგყიდეს,

ისევ წამების ჯვარი აგკიდეს,

არ შეგიბრალეს, კვლავ არ დაგინდეს!

თოვდა და თბილისს ებურა თალხი,

დუმდა სიონი და დუმდა ხალხი,

დაცხრა კოჯორი და ტაბახმელა,

მხოლოდღა თოვლი ცვიოდა ნელა,

ეფინებოდა გმირების გვამებს –

განგმირულ მკერდებს, დალეწილ მკლავებს,

და უძრავ იყო თებერვლის ღამე.

თოვდა და თბილისს ებურა თალხი,

დუმდა სიონი და დუმდა ხალხი,

იმ გზით, სად წინად ელავდნენ ხმლები,

სად სამას გმირთა დაიფშვნა ძვლები,

სად ქართლის დედის ცრემლით ნანამი,

მძიმედ დაეშვა ჩვენი ალამი,

სად გმირთა სისხლით ნაპოხიერი,

თოვს დაეფარა კრწანისის ველი, –

წითელი დროშით, მოღერილ ყელით,

თეთრ ცხენზე მჯდომი, ნაბიჯით ნელით

შემოდიოდა სიკვდილი ცელით!

თოვდა, და თბილისს ებურა თალხი,

დუმდა სიონი და დუმდა ხალხი.

წყარო: 1) http://www.youtube.com/

2) http://www.google.ge/search?q=1921+%E1%83%AC%E1%83%9A%E1%83%98%E1%83%A1+25+%E1%83%97%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%95%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%98&hl=ka&source=lnms&tbm=isch&sa=X&ei=Z5IrUbacEcX-4QSqooDoCg&ved=0CAcQ_AUoAQ&biw=1440&bih=777

3) http://www.ambioni.ge/

გვახსოვდეს აფხაზეთი !

ძვირფასო თანამემამულენო !

27 სექტემბერი ტრაგიკული და მტკივნეული დღეა ქართველი ერის ისტორიაში, რომელსაც მძიმედ განიცდის მთელი საქართველო, იგი სოხუმის დაცემის დღეა. ომმა აფხაზეთში უამრავი ადამიანის სიცოცხლე შეიწირა, ხოლო 300 ათასი ადამიანი დევნილად აქცია. მე მინდა კიდევ ერთხელ ქედი მოვიხარო საქართველოს უახლესი ისტორიის ჭეშმარიტი გმირების წინაშე, რომლებმაც თავი გასწირეს საქართველოს ტერიტორიული მთლიანობისათვის ბრძოლაში. თითოეული ჩვენგანისა და ჩვენი სახელმწიფოს ვალია ბოლომდე მივიყვანოთ ის საქმე, რასაც ეს გმირები შეეწირნენ, მივიდეთ მიზნამდე, რომელსაც გაერთიანებული საქართველო, ერთიანი და ძლიერი სახელმწიფო ჰქვია.

18 წლის წინ, სამწუხაროდ, ვერ შევძელით თავს მოხვეული რუსეთის აგრესიის თავიდან აცილება და ამ ომში ქართველებიც და აფხაზებიც დავმარცხდით. ეს დღე საერთო ტკივილია როგორც ქართველებისთვის, ასევე აფხაზებისთვის, რადგან ამ ომში გამარჯვებას მხოლოდ გარეშე ძალამ მიაღწია. ყველამ ვიცით, თუ რა შედეგები მოჰყვა ამ ტრაგედიას: რუსული სამხედრო ბაზები ხმელეთზე, რუსი მესაზღვრეები საოკუპაციო ხაზზე, რუსული გემები საქართველოს (აფხაზეთის) წყლებში – ასეთია დღევანდელი აფხაზეთის რეალობა. ქვეყანა, რომლის ინსპირირებითაც ეს ომი მოხდა ახალ მოკავშირეებს ეძებს, რათა მოახდინოს ძალისმიერი გზით მოპოვებული აფხაზეთის ტერიტორიის დაკანონება. მაგრამ დღეს სხვა დროა და დემოკრატიული ქვეყნები, თავისუფალი მსოფლიო არ აპირებს ამ რეალობის აღიარებას. სწორედ ამიტომ, ენგურს აქეთ საქართველოში დღევანდელი დღე ხსოვნისა და იმედის დღეა. მინდა დაგარწმუნოთ, რომ საქართველოს ხელისუფლება ყველაფერს გააკეთებს იმისათვის, რომ აფხაზეთი დაუბრუნდეს თავის ისტორიულ წიაღს. საქართველოს ხელისუფლება არ დაიშურებს ძალისხმევას სერთაშორისო ასპარეზზე, რომ მშვიდობიანი გზით მოხდეს ჩვენი მთავარი პრობლემის გადაჭრა – საქართველოს ტერიტორიული მთლიანობის აღდგენა. გვჯერა, რომ, როგორც პოლიტიკური, ასევე სამართლებრივი გზებით, წარმატებას მივაღწევთ და 27 სექტემბერი ქართული საზოგადოების გაერთიანების დღედ იქცევა.

მე ღრმად მწამს, რომ კვლავ აღდგება ქართველებსა და აფხაზებს შორის ჩატეხილი ხიდი. ამიტომ დღევანდელი დღე ხსოვის, გლოვის და იმედის დღეა, რწმენის, რომელიც აფხაზეთში დაგვაბრუნებს. მანამდე კი, ყველამ, საქართველოში მცხოვრებმა ქართველებმაც და საზღვარგარეთ ჩვენმა თანამემამულეებმა არ უნდა დავივიწყოთ საქართველოს ეს საოცრად ლამაზი მხარე: გახსოვდეთ აფხაზეთი!

წყარო: 1) http://www.diaspora.gov.ge/

2) http://www.google.ge/search?q=%E1%83%92%E1%83%95%E1%83%90%E1%83%AE%E1%83%A1%E1%83%9D%E1%83%95%E1%83%93%E1%83%94%E1%83%A1+%E1%83%90%E1%83%A4%E1%83%AE%E1%83%90%E1%83%96%E1%83%94%E1%83%97%E1%83%98&hl=ka&source=lnms&tbm=isch&sa=X&ei=2Y4rUaOZNsqr4ASivoAI&ved=0CAcQ_AUoAQ&biw=1440&bih=777

3) http://www.youtube.com/

ნოე რამიშვილი

ნოე ბესარიონის ძე რამიშვილი (დ. 1881 – გ. 7 დეკემბერი, 1930, პარიზი) – ქართველი პოლიტიკოსი, საქართველოს სოციალ–დემოკრატიული პარტიის ერთ–ერთი ლიდერი და საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკის მთავრობის პირველი თავმჯდომარე. იყო რუსეთის სოციალ–დემოკრატიული მუშათა პარტიის, მენშევიკური ფრთის წარმომადგენელი. ცნობილი იყო ასევე პარტიული ფსევდონიმებით: პეტრე, სემიონოვი ნ.

კარიერა

1902 წელს შევიდა სოციალ–დემოკრატების პარტიაში, II ყრილობაზე პარტიის გაყოფის შემდეგ იყო მენშევიზმის აქტიური მხარდამჭერი. რსდმპ V ყრილობაზე (ლონდონი, 1907) აირჩიეს ცკ–ის წევრად მენშევიკებისგან. 1910 წელს რსდმპ საოლქო კომიტეტის წევრი თბილისში. რეაქციის წლებში რამიშვილი ლიკვიდატორი, ხოლო I მსოფლიო ომის დროს „ობორონეცი“ იყო. თებერვლის ბურჟუაზიულ–დემოკრატიული რევოლუციის შემდეგ კავკასიის გლეხთა დეპუტატების საბჭოების ცენტრის თავჯდომარე, ქართველ მენშევიკთა ცკ–ის წევრი და მენშევიკური გაზეთ „ერთობის“ რედაქტორი. ოქტომბრის რევოლუციის შემდეგ ნოე რამიშვილი აირჩიეს საქართველოს ეროვნული საბჭოს და პარლამენტის წევრად 1917-1918 წწ, იმავე წლის 22 აპრილს დაინიშნა ამიერკავკასიის დემოკრატიული ფედერაციული რესპუბლიკის შინაგან საქმეთა მინისტრად.

26 მაისს, აირჩიეს ახლადშექმნილი საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკის დროებითი მთავრობის პირველ თავჯდომარედ. სადაც იმავე წლის 24 ივლისს შეცვალა ნოე ჟორდანიამ, ხოლო ნოე რამიშვილი დაინიშნა საქართველოს შინაგან საქმეთა მინსტრად, პარალელურად 1919-1921 წწ განათლებისა და სამხედრო მინისტრი და დამფუძნებელი კრების წევრია.

ოპოზიცია ხშირად აკრიტიკებდა თავისი მკაცრი რეაქციის გამო 1918 და 1919 წწ გლეხთა გამოსვლებზე, რომელიც ბოლშევიკების მიერ იყო ორგანიზებული. საბჭოთა რუსეთის მიერ საქართველოს ოკუპაციის შემდეგ, 1921 წლის თებერვალ–მარტში, რამიშვილი საქართველოს მთავრობასთან ერთად ემიგრაციაში წავიდა საფრანგეთში, თუმცა ბოლშევიკური რეჟიმის წინააღმდეგ ბრძოლა არ შუწყვეტია. იყო 1924 აგვისტოს აჯანყების აქტიური ორგანიზატორი.

რამიშვილი აქტიურად იყო ჩართული პოლონეთის მიერ წარმოებულ ანტისაბჭოთა პრომეთეისტულ მოძრაობაში. 1930 წელს, ის მოკლეს პარიზში ქართველი ემიგრანტის მიერ, ბოლშევიკების დავალებით.

წყარო: 1) http://ka.wikipedia.org/

2) http://www.google.ge/search?q=%E1%83%9C%E1%83%9D%E1%83%94+%E1%83%A0%E1%83%90%E1%83%9B%E1%83%98%E1%83%A8%E1%83%95%E1%83%98%E1%83%9A%E1%83%98&hl=ka&source=lnms&tbm=isch&sa=X&ei=4YorUZSHDcSG4gSUjIGADg&ved=0CAcQ_AUoAQ&biw=1440&bih=777

გიორგი ლეონიძე

ბიოგრაფია
გიორგი ლეონიძე დაიბადა 1900 წლის 8 იანვარს კახეთში, საგარეჯოს რაიონის სოფელ პატარძეულში. პოეტის მამა – ნიკო ლეონიძე ცნობილი საზოგადო მოღვაწე ყოფილა, პედაგოგი, ვაჟა-ფშაველას დიდი მეგობარი. მას გორის სემინარის ჰქონდა დამთავრებული.

ნიკო ლეონიძის ოჯახში იკრიბებოდნენ ქართული საზოგადოების გამოჩენილი წარმომადგენლები. ნიკო ლეონიძე სიცოცხლის ბოლო წლებში სასულიერო მოღვაწეობას ეწეოდა. იგი ადრე გარდაიცვალა, გიორგი ლეონიძე მაშინ ორი წლისაც არ იყო.

ხუთი შვილის აღზრდა დედას დააწვა მხრებზე. დედა პოეტისა გახლდათ სოფიო გულისაშვილი. იგი მშობლიური ენისა და ლიტერატურის, ისტორიის, ხალხური სიტყვიერების საუკეთესო მცოდნე ყოფილა. სოფიოს მამა ნინოწმინდის სამიტროპოლიტო ტაძრის წინამძღვარი იყო. ბიძა – ზაქარია გულისაშვილი – ხალხოსანი მწერალი; იბეჭდებოდა „შაქროს“ ფსევდომინით.

ასეთ გარემოში აღზრდილ გიორგი ლეონიძეს ბავშვობიდანვე გამოჰყვა ქვეყნისა და მშობლიური ლიტერატურის სიყვარული. დედა საათობით უამბობდა მიმზიდველ ამბებს საქართველოს ისტორიიდან, აცნობდა ქართულ ლექსებს, მოთხრობებს, ზღაპრებს… გიორგი ლეონიძის სწავლა-აღზრდაზე დიდი გავლენა მოახდინა მამის დანატოვარმა მდიდარმა ბიბლიოთეკამაც.

1097 წელს გ. ლეონიძე თბილისის სასულიერო სასწავლებელში მიაბარეს. ამ პერიოდში მან თანამოაზრეებთან ერთად ლიტერატურული წრე ჩამოაყალიბა.

1913 წელს გ. ლეონიძემ სწავლა განაგრძო თბილისის სასულიერო სემინარიაში, რომელიც 1918 წელს დაასრულა. სემინარიაში სწავლის პერიოდი მომავალი პოეტისათვის მეტად მნიშვნელოვანი გამოდგა. აქ მას ასწავლიდნენ ისეთი გამოჩენილი პიროვნებები, როგორებიც არიან: ვასილ ბარნოვი, ნიკო სულხანიშვილი, კორნელი კეკელიძე და სხვ. აქვე დაიწყო გ. ლეონიძის სამწერლობო მოღვაწეობაც. 1911 წლიდან უკვე პრესაში გამოჩნდა მისი პირველი ლექსები და წერილები. იგი რედაქტორობდა ხელნაწერ ჟურნალებს „გვირგვინი“ და „ფანდური“, რომლებიც სემინარიაში გამოდიოდა.

1916 წელს გიორგი ლეონიძემ დააარსა ლიტერატურული ალმანახი „საფირონი“, ხოლო 1922 წლიდან ყოველკვირეული გაზეთი „ბახტრიონი“.

1918 წლიდან გიორგი ლეონიძე დაუახლოვდა ქართველ სიმბოლისტთა ჯგუფს – „ცისფერყანწელებს“ და ერთხანს ამ ორგანიზაციის აქტიური წევრიც იყო.

1919 წელს პოეტმა თბილისის სახელმწიფო უნივერსტეტში განაგრძო სწავლა.

გიორგი ლეონიძის თაოსნობით 1931 წელს დაარსდა მთაწმინდის მწერალთა მუზეუმი, რომელიც მოგვიანებით საქართველოს სახელმწიფო ლიტერატურულ მუზეუმად გადაკეთდა. გ. ლეონიძე წლების მანძილზე მუშაობდა ამ მუზეუმის დირექტორად.

1950-54 წლებში გ. ლეონიძე მუშაობდა საქართველოს მწერალთა კავშირის მდივნად, 1958-66 წლებში კი – საქართველოს მეცნიერებათა აკადემიის შოთა რუსთაველის სახელობის ქართული ლიტერატურის ისტორიის ინსტიტუტის დირექტორად. 1944 წელს გიორგი ლეონიძე აირჩიეს საქართველოს მეცნიერებათა აკადემიის ნამდვილ წევრად. გამოქვეყნდა მისი მოთხრობების წიგნი „ნატვრის ხე“, სადაც პოეტის ბავშვობისდროინდელი მოგონებები და შთაბეჭდილებებია გადმოცემული.

გიორგი ლეონიძე გარდაიცვალა 1966 წლის 9 აგვისტოს. დაკრძალულია მთაწმინდის მწერალთა და საზოგადო მოღვაწეთა პანთეონში.

წყარო: 1) http://gigol.net/

2) http://www.google.ge/search?q=%E1%83%92%E1%83%98%E1%83%9D%E1%83%A0%E1%83%92%E1%83%98+%E1%83%9A%E1%83%94%E1%83%9D%E1%83%9C%E1%83%98%E1%83%AB%E1%83%94&hl=ka&source=lnms&tbm=isch&sa=X&ei=bWgrUbuPHe744QS2toCQCQ&ved=0CAcQ_AUoAQ&biw=1440&bih=777

3) http://www.youtube.com/